Geleceğin standını açmış ‘Mutlu’ bir beşere övgü

Almanya’nın güneybatısındaki, Fransa’ya komşu Baden-Württemberg eyaleti Baden-Baden Resmî Kültürevi’nde (Staatliche Kunsthalle Baden-Baden) yarından başlayarak, 8 Ekim’e kadar çok özel bir buluşma gerçekleşiyor. Kurum, 20 yıldan bu yana birinci defa İngiltere doğumlu, Avustralyalı-Kıbrıslı Türk kavramsal sanatçı Memnun Çerkez’in (17 Eylül 1964-11 Aralık 2005) geride bıraktığı çok katmanlı mirası yâd eden bir standa konut sahipliği yapıyor.  

Küratörlüğünü Misal Adnan Yıldız’ın üstlendiği “(Henüz) Yazılmamış Bir Opera için Seçmeler” standı, Yıldız ve seçtiği sanatkarların yapıtları eşliğinde deneysel bir sergileme tecrübesi vadediyor. Stantta Çerkez’in yapıtlarıyla diyaloğa girecek güncel sanatkarların yapıtları, yakın tarihi duruşlarla da alakaya giriyor. 

Etkinliğe bu istikametiyle yapıtlarıyla Çerkez’le birlikte, Antonia Baehr, Juliet Carpenter, Jesse Darling, Julian Dashper, Hükümran Demirci, Pedro Gómez-Egaña, Léuli Eshrāghi, Marco Fusinato, Delia Gonzalez, Hasret Günyol & Mustafa Kunt, On Kawara, Hanne Lippard, Callum Morton, Serkan Özkaya, Ruth Wolf-Rehfeldt, Jeff Wall Production ve Felix Gonzalez-Torres gibi önemli sanatkarlar katılıyor. 

“İsimsiz” çalışmalar

Sergi merkezinde, yapıtlarına karakteristik olarak daima ‘geleceğin tarihini’ atan Çerkez’in 1999’da Paolo Colombo küratörlüğünde İstanbul 6’ncı Milletlerarası İstanbul Bienali’nde sergilediği “A Design for the Overture Curtain of an Unwritten Opera, Untitled: 15 January 2028 (1999) -Yazılmamış Bir Operanın Uvertür Perdesi için Tasarım, 15 Ocak 2028 (1999)”  isimli yapıtı bulunuyor. Çalışma, stanttaki mevcut dramatürji ve koreografi ile anlatısal hal ve siyasetler ile hareket istikametleri için de bir çıkış ve varış noktasına dönüşüyor. Küratör Yıldız, bu yapıtı tasvir ederken, “Çerkez’in bir opera yazmak üzere 10 yıl boyunca uğraştığı işlerle ilgili; perde, prob’lar, makyaj ve kostüm fikirleri içeren desenler hâlâ o denli canlı ki…” tabirine başvuruyor. Yıldız, 1998’de Brezilya’daki Sao Paolo Bienali’nde Avustralya’yı temsil etmiş sanatçının Türkiye ve dünya çağdaş sanatının hafızasıyla bağlantısını ise şöyle dillendiriyor: “Sanat tarihçisi olmasam da bu standın araştırma ve kavramsallaştırma sürecinde Çerkez’in pratiği ekseninde sanat tarihi ile münasebetimizi tekrar düşünmek istedim. Stant, Mutlu’nun gereç deneyleri, kavramsal soyutlama teknikleri ve düşünsel buluşları odağında bir seçkiyi, farklı jenerasyonlardan sanatkarların metodik olarak kendisi ile örtüşen işleriyle birlikte sunuyor. Çerkez, çalışmalarını çoklukla ‘İsimsiz’ sözüyle, yapıtları ürettiği tarihin yanı sıra onları gelecek bir vakitte hayal ederek, ‘gelecek bir vakte tarih atarak’ imzalamış. On Kawara, Ruth Wolf-Rehfeldt ve Felix Gonzalez-Torres bu açıdan gerekli referanslar; sergilenen çalışmaları da Çerkez’in pratiğinin bu özel yanı düşünülerek bir ortaya geliyor. Bunun yanı sıra Çerkez’in çalışmaları hâlâ taze, yaşıyor ve nefes alıyor. Politik, radikal ve queer pratikler ve daha genç nesiller da bu seçkiye katıldı. Ben bu sergiyi, Memnun Çerkez ‘hakkında’ (about) değil, sergiyi ‘etrafında’ (around) kavramını düşünerek kurguladım.”

“Öldükten sonra çıkanlar”

Küratör Yıldız, kendisini bu türlü bir stant düzenlemeye iten sebepleri şöyle özetliyor: “Bu stant sevinç ile hüzün, yas ile hasret ortasında geçen vakitlerde, duygusal zekâ isteyen bir kararlılıkla çıktı. Yas alanlarının toplumsal medyadaki etkileşim anlarına indirgendiği vakitlerde yaşıyoruz. Dilek siyaseti ve zevk teknolojileri, dikkat iktisadımızı ekranla yönetilen bölgelere ve benmerkezci bir ikazıma kaydırıyor. Hiçbir şey paylaşılan sevincin gerçek manasının yerini alamaz. Stant alanını duygusal zekâ, kolektif şuur dışı ve kavramsal fikir ile ilişkilendiren bu stant, sevinç ve sıkıntı ortasında zihinsel bir alana dönüşüyor. Serginin gerçekleşme nedenleri, gerekliliği diyelim; bilhassa Keyifli Çerkez’in merkezinde olmasının nedenleri şu soruları tekrar tekrar sorarak, daha da netleşiyor: Bir sanatkarın hayatı, bir kurumun stant tarihine nasıl yansır; bir yapıtın gelişimi ve nasıl yapıldığı gelecek kuşaklarla nasıl etkileşime girer; bir yapıtın bugün hâlâ geçerliliği nasıl kıymetlendirilir?”

Öte yandan Land Baden-Württemberg dayanağıyla yaşanan Baden-Baden’deki bu buluşma, Monash Üniversitesi Müzesi – MUMA, Felix Gonzalez-Torres Vakfı, Staatsgalerie Stuttgart, Griffith Üniversitesi Sanat Müzesi, Melbourne Anna Schwartz Galerisi, PALAS, Auckland, Yeni Zelanda Michael Lett Galerisi, Paris Sultana Galerisi, Galeri Zilberman ve Berlin’deki ChertLüdde’nin yanı sıra Atina Hot Wheels Kuruluşu’nun takviyesini ardına alıyor. Stantta “Gözegöz – ni4ni” isimli devasa yerleştirmesi ile yer alan Serkan Özkaya’nın projesi de sanatkarın yaşadığı Kanada’nın Sanat Konseyi’nce desteklenmiş bulunuyor. 

Görüşmemizde son kelam yerine “Tophane olayları ya da diğer sansür kayıtları fikir ve söz özgürlüğü için çalışmaktan öbür bir dermanımız olmadığını bana söylüyor” diyen küratör Adnan Yıldız, Çerkez vesilesiyle ortaya konulmuş bu küresel buluşmanın kendisi için bir öteki heyecan verici yanının sergiye katılan isimlerin dünya güncel sanat sahnesindeki muvaffakiyetleri olduğunu aktarıyor: “Sergiye davet edilmiş sanatkarlardan kimileri, süreç içinde art arda o denli mükafatlar aldı ki; bunların açıklanma sürecinde çok tatlı heyecanlar yaşadık. Juliet Carpenter, Yeni Zelanda’nın en kıymetli mükafatı Walters Prize 2024’a aday gösterildi; Jesse Darling Turner Prize 2023 adaylarından biri olarak kısa listede açıklandı; Hanne Lippard, Almanya’nın en itibarlı ödüllerinden the Preis der Nationalgalerie 2023’i aldı. Standın hazırlık süreci ve davetlerin çok evvelce başladığını düşünürsek, bu peşi sıra gelen haberler standın tarihini uzatmamıza yol açtı.”

Böylece, 2018’de MUMA’da bir retrospektifiyle izlenen sanatçı Keyifli Çerkez, Wikipedia’dan alıntılayacak olursak, Avustralya’nın kıdemli yayını The Monthly’den aktarımla Robyn McKenzie’ye söylediği üzere geleceğin öz geçmişini yazarken yeniden haklı çıktı: “Hayatımın sonunda iki farklı kronolojik sırayla özgünler ve kopyalar olmak üzere iki dizi eser olduğunu hayal ettim. Enteresan olanın eksik olanlar olacağını düşündüm. Ben öldükten sonra çıkanlar.”