Yıkılmış bir kentte sanat
Çağla Canbaz – Zelzele felaketini duyar duymaz herkes üzere ben de bölgeye gitmek, bir şeylerin ucundan tutmak istiyordum. Lakin nasıl? Bir sanatçı bu türlü bir durumda ne yapabilirdi? Sanatın sırası mıydı? Evet, felaketin birinci ânında canları kurtarmak öncelikti. Sonra korunaklı bir çadır, sıcak bir çorba mühimdi. Ve en az bunlar kadar değerli bir öteki şeyin de sanat olduğunu bölgeye gittiğimde kendi gözlerimle gördüm. Yıkıntılar ortasında kayıplar vermiş bu kentin insanlarının umut etmeye gereksinimi vardı. Bu umudu karşılayacak şey ise sanatın muazzam gücüydü.
Oyuncular Sendikası, Hatay’da
Depremin akabinde ülkece keder, çaresizlik, öfke hisleri ortasında gidip geldiğimiz birkaç haftanın akabinde Oyuncular Sendikası’nın davetine rastladım. Bölgede dayanışma için sanatsal atölyeler ve şovlar düzenleyebilecek istekli eğitmenler arıyorlardı. Nihayetinde sanatın sırası gelmişti! Çocuklarla müelliflik atölyesi yapabilmek için çabucak müracaatta bulundum ve çok süratli bir dönüş aldım. Böylelikle bölgeye gidecek birinci takıma dahil oldum. Grupta, her biri kendi alanında uzman oyuncular, performans sanatkarları ve müzisyenler vardı. Nasıl bir program yapabileceğimizi konuşup planladıktan sonra psikososyal eğitim aldık. Birkaç gün sonra İstanbul ve Eskişehir grubu olarak yola çıktık, Hatay-Samandağ’a gittik.
İBB’nin kurmuş olduğu çadır kentte bize ayrılan çadırlara gece geç saatlerde vardık. Sonraki sabah yakın etraftaki çadır kentlerde şov ve atölyeler düzenlemek için yola çıktık. İşte birinci o sabah geçtiğimiz yollarda yıkımın boyutunu gördüm ve dehşete düştüm. Antakya, savaştan geriye kalmış bir kent üzereydi. Birden fazla bina yıkılmış, yıkılmayanlar ağır hasarlı, bütün konutlar terk edilmişti… Neredeyse her caddede, her sokakta emsal manzara! Burası nasıl toparlanacak diyordum kendime. Burası nasıl tekrar ayağa kalkacak? Ömür nasıl tekrar canlanacak? Buradaki beşerler nasıl hayata tutunacak? Çocuklar nasıl büyüyecek, gençler nasıl hayata atılacak? Zihnime hamle eden soruları sonrasında yanıtlandırmak üzere rafa kaldırdım ve “Şu an, burada biz neler yapabiliriz?” sorusuna odaklandım. O denli ya biz dayanışma için gelmiştik.
Çocukları organize etmek zorlayıcıydı
Oyuncular Sendikası ile gün içinde farklı çadır kentlere gittik. Çocuklarla ritim, müelliflik atölyeleri, yaratıcı drama çalışmaları gerçekleştirdik. Farklı atölyeleri eş vakitli yaparak farklı yaş kümesi çocuklara tıpkı anda ulaşabildik. Kimi çadır kentlerde Ulusal Eğitim’e bağlı eğitim devam ediyordu. Çocukların sınıfları, kreşleri, oyun alanları ve öğretmenleri vardı. Bu üzere alanlarda atölye yaparken mevcut imkânlardan yararlanabiliyorduk. Birtakım çadır kentlerde ise bölgede yaşayan hatta sarsıntıdan etkilenmiş öğretmenler, istekli olarak eğitim veriyorlardı. İstekli öğretmenler, atölyelerimiz için bize ellerinden gelen dayanağı sunuyorlardı… Lakin ne yazık ki birtakım çadır kentlerde ya da kente uzak köylerde eğitim büsbütün durmuştu. Burada çocukları organize etmek zorlayıcıydı…
Çocuklardan bir kısmı, liseye geçiş imtihanları için korkuluydu, test kitaplarına ulaşmakta ya da çalışacak alan bulmakta zorlanıyorlardı. Farklı kentlerde üniversite okuyan gençlerin bir kısmı ise online eğitim nedeniyle memleketlerine dönmüş, çadır kentlerde yaşamaya başlamıştı, kaideler el verdikçe derse katılıyorlardı… Evet, kurallar ne olursa olsun eğitime devam etmek mühimdi. Bunu söylemek kolay. Rutinlere devam etmek travmayla başa çıkmayı kolaylaştırıyordu. Bu da işin bilimsel kısmı… Düzgün ancak liseye-üniversiteye geçiş imtihanlarına girerken, KPSS’ye girerken ya da üniversite bitirme tezi verirken buradaki gençler öbür kentlerle eşit kaidelerde mı değerlendirilecekti? Sorular tekrar akın akın geliyordu… “Sonra dedim kendime, sonra… Artık buradayım, ne yapabilirim?”
“Depremden beri birinci kez güldüm”
Deprem bölgesinde yapacağımız atölyeleri konuşurken bölge halkının buna ne derece hazır olduğunu bilmiyorduk. Bu nedenle eğitimleri genel olarak çocuklar için planlamıştık ve o kısım çok verimli geçiyordu. Fakat hem Eskişehir hem İstanbul grubu bir ortaya gelip konuştuğumuzda akşam saatlerimizi bayanlarla drama ve müelliflik atölyeleri yaparak verimli hâle getirebileceğimiz konusunda hemfikir olduk. Bayanlar, atölyelere aralıklı yaklaşsalar da katıldıktan kısa bir vakit sonra buzlar kırılıyordu. Birlikte geçirdiğimiz birkaç saatlik o atölyede inançlı bir alan yaratıyor, öyküler yazıyor, oyunlar kuruyorduk. Tüm gün gerek çocuk ya da yaşlı bakımıyla gerek çadır hijyenini sağlamakla uğraşan bayanların başlarını biraz olsun diğer bir noktaya çevirmeleri kendilerini güzel hissettirmişti. En çok duyduğumuz cümleler şöyleydi: “Depremden beri birinci sefer güldüm, birinci sefer öbür bir şey konuştum.”
Atölyeleri öğrenen yetişkin erkeklerden de kendileri için atölye yapılması talepleri gelmişti. Aslında bölgede yaşayan çabucak herkesin sanatla düzgün olma hâline gereksinimi vardı. Besin, barınma, hijyen, eğitim gereksinimi kadar konuşma, anlatma, bağ kurma ve umut etme muhtaçlığı da elzemdi buranın insanı için. Ve sanat bunların hepsini karşılayabilme gücüne sahipti. Sanatla güzelleşme hâli devam ettirilmeliydi.
“Siz de mi gideceksiniz?”
Bölgeye istekli olarak gelen gruplar, dönüşümlü olarak kalıyorlardı. Ve her takım ayrıldığında bölge insanı için hüzünlü bir vedalaşma yaşanabiliyordu. Zira beşerler çok fazla kayıp yaşamıştı. Bir kişiyi daha kaybetmek istemiyorlardı… Bize en çok sorulan soru “Siz de mi gideceksiniz?” oluyordu. Siz de mi? Zira herkes gidiyordu… Birilerinin kalması gerekiyordu burada, tıpkı kendileri üzere. Tam da bu his durumundan ötürü orada sürdürülebilir projelerin olması kıymetliydi. Eğitimin, atölyelerin, aktifliklerin tertipli devam etmesi lazımdı. Kalıcı bir düzgünleşme hâli için kalıcı olmak gerekiyordu tahminen de… Oyuncular Sendikası, bölgedeki bu tecrübelerden yola çıkarak sürdürülebilir projeler üretmeye başladı. Ayrıyeten bölgeye gezici sanatçı ve eğitmenler göndermeye devam ediyor. Aslında sanatın her alanında gönüllüye ‘sürekli’ ihtiyaç var. Bu yazıyı okuyup ne yapabileceğini düşünüyorsan emin olabilirsin, orada sana çok muhtaçlık var.
Geri döneceğiz…
Bir haftalık gezici aktiflik ve atölyelerimizin akabinde dönme vakti gelmişti. İtiraf edemesek de buraya alışmıştık ve dönmek hüzünlü hissettiriyordu… Otobüsümüzle yıkıntıların ortasından geçerken bir duvar yazısı gördüm. “Geri döneceğiz” diyordu. Bu yazıyı daha evvel toplumsal medyada görmüştüm. Yöre beşerinin iç sesi olarak yorumlamıştım. Zelzeleden sonra öteki vilayetlere göçen ve geri dönmek isteyenlerin niyetiydi bu cümle… Ancak artık anlıyorum ki bu cümle birebir vakitte dışarıdan gelen biz gönüllülerin de kalbinden geçen dilekti. Çoğumuz buraya geri dönmek istiyorduk. Biz öteki kentin insanları, buradaki yıkıma şahit olup burayı nasıl gerimizde bırakabilirdik ki? Biz bu ülkenin sanatkarları, buradaki acıları görüp nasıl sırtımızı dönebilirdik? Hepimizin ortak bir dileği vardı artık: Geri döneceğiz… Eski hoş günlere, bir ortada olma hâline, sıcak yuvalı kentlere geri döneceğiz!