Yıkılan kentler ‘ihya ili’ olacak

Mithat Yurdakul – Şubat ayında yaşanan zelzelelerin vurduğu vilayetler, kalkınma stratejisiyle yine ayağa kaldırılacak. Hazırlanan bölgesel stratejiye nazaran, sarsıntıdan etkilenen 11 vilayet, ‘afet sonrası ihya illeri’ olarak ilan edilecek.

Adana, Gaziantep, Hatay ve Kahramanmaraş üretimde “rekabetçi il”, Adıyaman ve Osmaniye “sanayi nüvesi”; Diyarbakır, Malatya ve Şanlıurfa “bölgesel merkez” olacak.

Strateji kapsamında firmalar için prefabrik ve konteyner işyerleri yapılacak, afetzedelerin ticaret yapması için satış üniteleri yapılacak, bölgeden ayrılan işgücü geri döndürülecek. Plana nazaran, sarsıntı riski altındaki İstanbul’da da tedbir alınacak. Megakentteki hastaneler başta olmak üzere kamu binaları, fabrikalar ve konut alanları, oluşturulan rezerv alanlarda tekrar yapılandırılacak. İstanbul’daki ağır sanayi üretiminin daha az risk taşıyan ve gelişme potansiyeli olan yerleşimlere yönlendirilmesi desteklenecek.

Milliyet’in aldığı bilgiye nazaran, Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi, yaşanan sarsıntıların akabinde güncellerek yeni bir taslak haline getirildi. Zelzelelerin tesirleri ve alınacak önlemlerin yanı sıra, İstanbul’a da özel tedbir alınmasını öngören taslak plana nazaran, zelzelenin akabinde yaklaşık 10 bin sanayi işletmesine ankete yapıldı ve sanayi işletmelerinin toplam hasarı yaklaşık 155 milyar TL olarak tespit edildi.

Oluşan hasarın yüzde 37.6’sı bina, yüzde 24.3’ü makine tamir-yenileme, yüzde 14.3’ü altyapıda meydana gelirken, akaryakıt tesislerinde 355 milyon TL’lik ziyan oluştu. Sanayi elektrik tüketiminde Adıyaman’da pahalara ulaşılırken, Kahramanmaraş ve Hatay’da eski kapasiteler yakalanamadı. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın mart ayı bilgilerine nazaran, sarsıntının toplam ziyanı 2 trilyon lirayı buldu.

Toparlanma hızlanacak

Taslak plana nazaran, 2024-2028 periyodunda sarsıntı yaşanan ve yurtiçi hasılanın yüzde 10’una yakınını üreten 11 vilayet, “afet sonrası ihya illeri” olarak kabul edilecek ve ekonomik-sosyal toparlanma süreçlerinin hızlandırılmasına odaklanılacak. Strateji kapsamında Adana, Gaziantep, Hatay ve Kahramanmaraş üretimde “rekabetçi il”; Elâzığ “potansiyel rekabetçi il”; Adıyaman ve Osmaniye “sanayi nüvesi il”; Diyarbakır, Malatya ve Şanlıurfa “bölgesel merkez” ve Kilis “öncelikli dönüşüm ili” olarak belirlendi.
Yapılan sınıflamaya nazaran, zelzele bölgelerinde ekonomik güzelleşme, şu faaliyetlerle hayata geçirilecek:

İşyerleri yıkılmış, orta ve ağır hasarlı firmalar için süreksiz iş yerleri tesis edilecek. Firmalar için prefabrik yahut konteyner işyerleri yapılacak.

Fabrikalar onarılacak, kullanılan makinelerin bakım, tamirat yahut yenilenmesi için mali takviye verilecek.

Afetzedelerin iktisada iştiraki için süreksiz üretim atölyeleri ve satış üniteleri oluşturulacak.

Afet sonrası müdahalede kritik ehemmiyet taşıyan materyallerin taşınması, depolanması, dağıtımını sağlayacak, afet lojistik merkezleri kurulacak.

Afet sebebiyle yıkılan büyükbaş ve küçükbaş hayvan işletmeleri, besihaneler ve tarım işletmeleri, afete güçlü olarak yine inşa edilecek, ekipmanlar onarılacak.

Deprem sonrası ihya vilayetlerinin ekonomik ve toplumsal toparlanma süreci için “Afet Vilayetleri Hareket Planı” hazırlanacak.

İşgücü bölgeye döndürülecek

Afet vilayetlerinin yine yapılandırılması sürecinde, afetzedelerin istihdam edilmesi sağlanacak. Bunun için, afet bölgesindeki vilayetlerin sektörel gereksinimlerine yönelik mesleksel eğitim kursları düzenlenecek.

Afet sebebiyle diğer vilayetlere göç eden nitelikli istihdamın bu vilayetlere dönüşü teşvik edilecek.

İşgücünün süreksiz barınma muhtaçlığı karşılanacak.

Başta Hatay ve Adıyaman olmak üzere hasarlı yahut yıkılmış tarihi yapı ve sit alanları, özgün yapısına uygun olarak yenilenecek.

Afet bölgelerinde spor alanları, gençlik merkezleri, oyun parkları ve kurs alanları üzere süreksiz toplumsal tesisler inşa edilecek; spor karşılaşmaları, müsabakalar, fuarlar, konserler, şenlikler ve stantlar düzenlenecek.

İstanbul’da hastanelere tekrar yapılandırma

Plana nazaran, Türkiye’nin en büyük kenti, iktisadın kalbi İstanbul’un da afetlere karşı fizikî, ekonomik, toplumsal ve kurumsal dirençliliği artırılacak. İstanbul’un afet öncesi risk tahlilleri, risk azaltma önlemleri, mekânsal plan revizyonlarını içeren planlama süreci gerçekleştirilecek. Riskli yerleşimlerde bulunan hastaneler başta olmak üzere kamu binaları, altyapı alanları, sanayi alanları ve konut alanları rezerv alanlar oluşturularak tekrar yapılandırılacak. İstanbul’daki riskli alanlarda bulunan sınai ve finansal faaliyetlerin afet durumunda devamlılığına yönelik dijital tahlilleri de içeren müdahaleler tasarlanacak. Toplumsal farkındalık, acil durum ve müdahale senaryoları ile İstanbul’un afet sonrası müdahale planları aracılığıyla afetlere hazırlık ve dayanıklılık kapasitesi güçlendirilecek.

Sanayi, daha az riskli bölgelere yönlendirilecek

İstanbul’un taşıdığı yüksek afet riski ve artan nüfusun kentsel altyapı üzerinde oluşturduğu baskı dikkate alınarak, bu kentteki ağır sanayi üretiminin daha az risk taşıyan ve gelişme potansiyeli olan yerleşimlere yönlendirilmesi desteklenecek. İstanbul’un üretim yapısının, teknoloji ve yaratıcı sanayiler odaklı üretim faaliyetlerine dönüşümü sağlanacak. İstanbul, teknoloji odaklı memleketler arası bir girişimcilik merkezi haline getirilecek. Tekirdağ-İstanbul-Kocaeli kent bölgesinin ulusal ve memleketler arası ulaşım irtibatları güçlendirilecek.