Yenikapı batıklarında arkeolojik duraklama! 8500 yıllık tarih müze bekliyor
Milattan evvel 5 ila 10’uncu yüzyıllara tarihlenen Theodosius Limanı ve içinde barındırdığı 37 batığın dünyanın en büyük Orta Çağ gemi repertuvarı olduğunu söz eden İstanbul Üniversitesi Taşınabilir Kültür Varlıklarını Müdafaa ve Tamirat Kısım Lideri Prof. Dr. Ufuk Kocabaş, binlerce arkeolojik yapıtın müze beklediğini söyledi. Prof. Dr. Kocabaş, “İstanbul’da su altı arkeolojisi açısından dayanılmaz bir potansiyel var. İstanbul, dünyanın en büyük Orta Çağ batık gemi repertuvarına sahip. Bu koleksiyon şimdi bir müzede sergilenmiyor. Lakin artık bunun vakti geldi. Yenikapı batıklarındaki yapıtların sergileneceği bir müze milyonlarca turisti İstanbul’a çekecektir ve bu mirasın gözler önüne çıkmasını sağlayacaktır” tabirlerini kullandı.
“2015’TEN BU YANA MÜZE PROJESİNİN HAYATA GEÇİRİLMESİNİ BEKLİYORUZ”
İstanbul’un dünya başşehri olduğu 2010 yılında Yenikapı Marmaray ve metro istasyonlarının olduğu bölgede müze kurulmasına yönelik bir proje belirlendiğini hatırlatan Prof. Dr. Ufuk Kocabaş, “Dönemin Belediye Lideri Kadir Topbaş, müze istasyon projesi için memleketler arası bir yarış düzenlemişti. Bu yarışta çeşitli projeler sunuldu ve sonucunda Yenikapı’da Marmaray ve metro istasyonlarının olduğu bölgede müze kurulması için bir proje seçilmişti. Heyet süreçleri tamamlandıktan sonra 2015’te bunun hayata geçirilmesine yönelik ihaleler yapılacaktı. Fakat o günden bugüne maalesef bir müze kurulamadı. Şu anda da bu türlü bir hazırlık olduğuna şahit değilim. On binlerce İstanbullu aslında tarihi bir dokunun içinde her gün seyahat yapıyor” dedi.
“YENİKAPI KAZILARINDA YAPMAK İSTEYİP DE YAPAMADIĞIM HİÇBİR ŞEY OLMADI”
Yenikapı’daki çalışmaların bir kurtarma hafriyatı olduğunu ve kurtarma hafriyatlarının olağanda 1-2 yıl sürdüğünü söyleyen Kocabaş DHA’ya yaptığı açıklamada şu bilgileri paylaştı:
“Arkeoloji biliminde Efes, Troya üzere yüz yılı aşkın müddettir devam eden sistematik hafriyatlar vardır. Bir de mecburiyetten ötürü yapılan kurtarma hafriyatları vardır. İkisinin dinamiği birbirinden farklıdır. Yenikapı da bir kurtarma kazısıydı. İstanbul Arkeoloji Müzeleri tarafından metro ve Marmaray projelerinin yapılacağı alanda gerçekleştirildi. Kurtarma hafriyatları çok süratlidir, 1-2 yıl boyunca devam eder. 9 yıl süren bir kurtarma hafriyatı olmaz. Yenikapı’da hafriyatlar 9 yıl devam etti ve bu manada sistematik bir hafriyat olarak gerçekleştirildi. Yenikapı’da batıklardan sorumlu bir bilim insanı olarak o periyotta yapmak isteyip de yapamadığım hiçbir şey olmadı. 2013 yılında biten hafriyat çalışmaları sonrası 10 yıldır süren bir konservasyon süreci var.”
“BATIK SAYISI ÇOK FAZLA; İŞ AKIŞIMIZDA BİR KIRILMA VAR”
Batık sayısının çok fazla olması sebebiyle yapıtların konservasyon sürecinin uzun bir prosedür gerektirdiğini kelamlarına ekleyen Prof. Dr. Kocabaş, “Batıklarda çok sayıda suya doymuş ahşap bulunuyor. Bunlar suyu dokularına çekmiş ve bozulmuş durumdalar. Bu süreçte kimyasal unsurların bu eserler içine yavaş yavaş emdirilmesi gerekiyor. Yapıtları kurutabilmek için de ileri teknolojik aygıtlar kullanıyoruz. Batık sayısı çok fazla olduğu ve uzun bir prosedür olduğu için bu süreçler devam ediyor. Fakat bizim önümüzü müze projesinin hayata geçirilmesi açacak. Bir müze yahut çok düzgün bir depo kurulmadığı için yeni batıklara geçemiyoruz. Bu manada iş akışımızda bir kırılma var. Yapıtların korunabilmesi ismine müzenin kesinlikle kurulması gerekiyor” diye konuştu.
“AMFORALARI ALINMAMIŞ BATIK BULMAK NEREDEYSE İMKÂNSIZ”
Karada yaşanan arkeolojik talanın su altında da devam ettiğini tabir eden Kocabaş, şöyle konuştu:
“Özellikle Akdeniz üzere sığ derinliklerde ellenmemiş, soyulmamış, üzerinden amforaları alınmamış batık bulmak neredeyse imkânsız. Karadaki define avcılığının devamı su altında da devam ediyor. Beşerler buldukları arkeolojik kalıntıları kendi hünerlerinin bir ikramı olarak pahalandırıyor. Bu eserler insanların meskenlerinde, otel lobilerinde sergilendi. Dalışa yasak bölgeler ilan edilerek bu eserler korunmaya çalışılıyor. Lakin bu cins yasakların define avcılarını engellemediğini de biliyoruz. Onun için daha öteki tahliller bulmak gerekiyor. Bilhassa sportif dalgıçlara bu kültür mirasının yerinden alınmaması gerektiğini anlatabilmemiz gerekiyor. Zira bir batığın günümüzle kuracağı son ispatlar amforalardır. Çoklukla amforaların altında atıklar olur. Bu nedenle amforalar toplandığı vakit o batıkları tekrar bulmak mümkün olmayabilir. Bu manada yalnızca yasaklamak yetmiyor. Bir eğitim kampanyası başlatmak gerekli diye düşünüyorum. Dalış merkezlerine çeşitli sorumluluklar vererek insanları uzak tutmak yerine bilfiil bu işin içinde yer alarak iştiraklerini sağlamak gerekiyor.
“DÜNYADAKİ BİRİNCİ BİLİMSEL SU ALTI ARKEOLOJİ HAFRİYATI ANADOLU KIYILARINDA GERÇEKLEŞTİ”
Anadolu coğrafyasında su altı yüzey araştırmalarının 1960’larda başladığını belirten Kocabaş, “Dünyadaki birinci bilimsel su altı arkeoloji hafriyatı Anadolu kıyılarında gerçekleştirildi. Su altı arkeolojisinin babası olarak isimlendirilen ve geçtiğimiz yılarda kaybettiğimiz Amerikalı arkeolog Prof. Dr. George Bass tarafından 1960’larda Gelidonya Batığı’nın kazısıyla başladı. Bu bilimsel çalışmalar günümüze kadar devam etti. Hatta bu manada dünyanın en büyük batık gemi repertuvarını bize sunan Yenikapı batıkları, zincirin son halkasını oluşturuyor. 1960’larda kültür mirasının bulunmasına yönelik başlayan su altı yüzey araştırmaları ve hafriyatları günümüzde de etkin bir biçimde devam ediyor. Bulunan bütün batıklar ulusal data tabanında kayıt altına alınıyor. Araştırma yapılmayan yerler evvelce dalışa yasak bölgelerdi ve sportif dalışlara yasaktı. Ancak bu araştırmalar tamamlandıkça ve kültür envanteri çıkarıldıkça bu bölgeler de peyderpey dalış turizmine açılıyor” dedi.
“TÜRKİYE’DE SU ALTI ARKEOLOJİK HAFRİYATLARI ARTACAK”
Önümüzdeki yıllarda su altı arkeolojik hafriyatlarının artacağını ve envanterin genişleyeceğini de kelamlarına ekleyen Prof. Dr. Kocabaş, “Bizim muhafaza mevzuatımız arkeolojik manada kıymetli olan batık gemilere ve tarihi batıklara dalışa müsait değildi. Lakin son yıllarda çıkan yeni maddelerle bu batıkların gezilebilir hale getirilmesi hedefleniyor. Mesela bunlardan bir tanesi Çanakkale’de yer alan 1’inci Dünya Savaşı’ndan kalma tarihi Gelibolu Batıkları dalış turizmine açıldı. Yakında arkeolojik batıklara bu çeşit sportif dalışların belirli kurallar çerçevesinde yapıldığını daha sık duyacağız” formunda konuştu.