Yaşlıları acillik eden bilinmeyen tehlike: Ağzına kadar dolu ilaç torbaları
Tansiyon düşürücüler, kolesterol hapları, ağrı kesiciler, kan sulandırıcılar… Bilhassa 70’li yaşlardan sonra pek çok kronik hastalıkla karşı karşıya kalan yaşlı nüfusun çok büyük bir kısmı bu ilaçları kullanmak zorunda. Çoklu ilaç kullanımı yani “polifarmasi”, günde 5 ve daha fazla sayıda ilaç kullanımı manasına geliyor. Yapılan çalışmalara nazaran yaşlı nüfusta, polifarmasi yaygınlığı yüzde 60’ları buluyor. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Acil Tıp Anabilim Kısmı’ndan Doç. Dr. Vahide Aslıhan Durak, Türkiye Acil Tıp Derneği’nin geçtiğimiz Nisan ayında gerçekleştirdiği ulusal kongresinde bu hususla ilgili bilimsel bir sunum yaptı ve ülkemizde de nüfusun gitgide yaşlandığına dikkat çekerek, geriatrik yani 70 yaş üzeri nüfusta, bazen ölümcül sonuçlara yol açabilen polifarmasiye karşı alınabilecek tedbirleri anlattı. Demirören Haber Ajansı’na kıymetli açıklamalarda bulunan Doç. Dr. Durak, bazen acile gelen yaşlı hastaların ilaç torbalarından tıpkı şikayet için kullanılan pek çok farklı ilaç da çıktığına dikkat çekti ve lakin hasta yahut hasta yakınlarının doktorlarla işbirliği yaparak bu sorunun üstesinden gelinebileceğini kaydetti.
“İLAÇLARA BESİN DESTEKLERİ DE EKLENİYOR”
Çalışmalara nazaran yaşlıların yüzde 40’ı reçetesiz satılan ve birden fazla aktarlardan temin edilen besin desteklerini kullanıyor. Besin desteklerinin pazarı Avrupa’da 5 milyar Euro’yu buluyor. Depresyon için sarı kantaron ve mental sıhhat için ginko biloba, en çok tercih edilen besin desteklerinin başında geliyor. Meğer sarı kantaronun kimi antidepresanlarla, ginko biloba’nın ise bu yaş kümesinde çok yaygın olarak kullanılan kan sulandırıcılarla etkileşimi, kanama ya da ölümcül olabilen ‘serotonin sendromu’ üzere tehlikeli tablolara yol açabiliyor. Doç. Dr. Durak, “Yapılan çalışmalarda polifarmasi, literatürde 5 ve 5’in üzerinde ilacın birebir anda alınması olarak geçiyor. Lakin buna bazen vitamin ve destekler de ekleniyor. O vakit sayı daha da artıyor. Acil servise başvuran hastalarda, kesinlikle tansiyon yüksekliği için bir antihipertansif görüyoruz, daha evvelden pıhtı atma kıssası olduğu için kan sulandırıcı kullanıyor, ağrı esasen çok yaygın bu yaş kümesinde, vitamin destekleri de genelde oluyor. Yani en az 4-5’i buluyor her hastada. Hatta bizim ülkemizde daha fazla sayıda ilaç kullanılıyor da olabilir. Şöyle bir sorun daha var, bu kadar çok ilacın (uygun şekilde) kullanılıp kullanılmadığını da tam olarak bilmiyoruz birden fazla zaman” dedi.
“HER TABİPTE FARKLI İLAÇ YAZILIYOR”
Dünya Sıhhat Örgütü’nün yeni tarifine nazaran 75 ve üzeri yaştaki şahısların yaşlı, yani geriatrik hastalar olarak kabul edildiğini kaydeden Doç. Dr. Durak, “Bu yaş kümesi bizim için çok daha riskli polifarmasi açısından. Örneğin bacağım ağrıyor, bir ortopediste gidiyorum. Ortopedistin yazdığı ağrı kesiciyi olağanda sistemli olarak almam gerekiyor, zira bir ilacın tesirinin tam olarak ortaya çıkması için 20 ila 30 gün gerekiyor. Hasta bazen sabırsız davranıyor, ya da doktora güvenmiyor, mesela ‘Çok genç bu doktor’ diyor, öbür bir doktora daha gidiyor. Hasta, daha evvelce yazılan ilacı o doktora söylemiyor. Bu defa o hekim da öteki bir ilaç yazıyor. Bu ortada işler daha da karışıyor. Ağrısı var ağrı kesici yazıyor, ağrı kesici tansiyonunu yükseltiyor, bu defa tansiyon düşürücü ilaç başlanıyor. Reçete kaskadı deniyor bu duruma ve hakikaten bu çok önemli bir sorun olarak ele alınıyor yurt dışında” diye konuştu.
“O TORBA DOLDUKÇA GÜYA MEMNUN OLUYOR HASTALAR”
Özellikle aile tabipleri ve acil tıp tabiplerinin bir hasta kliniğe geldiğinde çabucak “dörtlü soru” olarak isimlendirilen “hastalık, ilaç, alerji ve operasyon” üzere sorularla hasta öyküsünü almaya çalıştıklarını kaydeden Doç. Dr. Durak, kelamlarını şöyle sürdürdü: “Örneğin bir hasta geliyor acile, üç tane birebir kümeden ağrı kesici var çantasında. Neden diyoruz; ‘Aile doktoru bunu yazdı, fizik tedavici bunu yazdı, ortopedist bunu yazdı’ halinde karşılık alıyoruz. Eczanelerde verilen ilaç çantaları ki benim anneanneme de veriyor Ankara’daki eczacısı, çok keyifli oluyor geriatrik hastalar bundan. O çantalarla ellerinde günlere gidip içinde bir dolu ilaç, şeker ölçüm çubukları vs taşırlar. Güya o torba doldukça hasta daha keyifli oluyor. Onun bir kesimi üzere oluyor o çantalar. Şayet hasta yahut çok yaşlıysa hasta yakınları, bu poşeti açarlar hekimde. Bu, literatüre ‘open your brown bag’ biçiminde bir kavram olarak da girmiştir; 6 ay ila azamî 1 yıl içerisinde bu ilaç torbalarını getirip hekimine nizamlı olarak göstersin diyor literatür bilgileri bize. Alışılmış ki onları daima takip eden aile tabiplerine bunu tertipli olarak göstermeleri gerekiyor.”
“İLAÇ TORBALARINI 6 AYDA BİR AİLE TABİPLERİNE DENETİM ETTİRMELİLER”
Hasta, acil ya da polikliniğe başvurduğunda tabibin her vakit e-Nabız üzerinden evvelce yazılan tüm ilaçlarına bakmaya fırsatının olamadığını da vurgulayan Doç. Dr. Vahide Aslıhan Durak, “Acil servislerin yoğunluğunda bu kadar ayrıntılı bir inceleme yapmaya her vakit fırsat olmayabiliyor. Zira bazen hasta sayılarımız günlük 2-3 binleri bulabiliyor. Polikliniklerde de birebir formda hastalar geliyor, birkaç dakika içinde hem muayene edip hem hastanın öyküsünü almak, evvelden yazılan ilaçlara sistemden tek tek bakmak hakikaten çok sıkıntı. O nedenle geriatri kümesindeki hastaların ya da onların takibini yapan yakınlarının, bu hastaları en nizamlı takip eden aile tabiplerine, bu ilaç çantalarını 6 ayda bir denetim ettirmeleri ve ilaçları hakikat kullanıp kullanmadıkları, ilaç etkileşimleri üzere durumların tabiplerince takip edilmesi gerekiyor” diye konuştu.
“BAZI İLAÇ ETKİLEŞİMLERİ TEHLİKELİ OLABİLİYOR”
Polifarmasi yüzünden acile müracaatlarda en sık elektrolit bozuklukları, çok düşük tansiyon, şuur bulanıklığı ve kanama üzere belirtilerin yer aldığına değinen Doç. Dr. Durak, yaşlılar ortasında çok sık kullanılan besin desteklerine de dikkat çekti ve kıymetli ikazlarda bulunarak, “Bu yaş kümesinde sıkça kullanılan tansiyon, kolesterol düşürücü ilaçlar ve kan sulandırıcılar, her türlü bitkisel destek ile etkileşebiliyor. Bu nedenle çok dikkat etmek gerekiyor. Ayrıyeten kimi antibiyotiklerle kan sulandırıcıların birlikte alınması, non steroid anti inflamatuar (NSAİ) dediğimiz yaygın kullanılan ağrı kesicilerle öteki kimi ilaçların olumsuz tesirleri, en sık karşılaştığımız problemlere yol açıyor. Bir de benzodiazepin dediğimiz, kimi kronik ağrıların tedavisinde yahut psikiyatrik bozukluklarda kullanılabilen ağrı kesicilerin de değişik ilaçlarla kombinasyonları çok farklı tesirlere yol açabiliyor. Bilhassa ağrı kesiciler, bu yaş kümesinin çok sık aldığı ilaçlar ortasında yer alıyor. Bu da hastayı mide şikayetleri, peptik ülser üzere durumlarla acil servise götürebiliyor” dedi.
“BELİRTİLER DEĞİL, ALTTA YATAN ASIL HASTALIK TEDAVİ EDİLMELİ”
Tüm bunların aile, hasta, hasta yakını ve hekim işbirliği içinde çözümlenmesi gerektiğini vurgulayan Doç. Dr. Durak, kelamlarını şöyle noktaladı: “Polifarmasi yalnızca hastanın sıhhatini riske atmıyor; sıhhat maliyetlerini de çok derecede artıran bir sorun. Bu hastalar sık sık acillik oluyor, birçok tetkik yapılıyor, kullanılan sarf materyalleri vs, bunların hepsi sıhhat maliyetleri açısından da önemli sonuçları oluyor. Ayrıyeten bu hastalarda semptomları değil, asıl hastalığı kesin olarak tedavi ederek çoklu ilaç kullanımının önüne geçilebilir. Zira semptomlar işin yalnızca görünen yüzü, maske yani. Temel nedeni bulup onu tedavi ettiğimizde esasen semptomlar da süratlice kayboluyor. Öbür türlü semptomu tedavi ederken yeni semptomlar çıkıyor, onun için öbür bir ilaç yazılıyor, işte bu da reçete kaskadına dönüyor ve içinden çıkılamayan bir durum oluyor”