Yapıtların iadesinin önü açılıyor
Almanya’nın başşehri Berlin’deki devlet müzeleri, yasa dışı biçimde kazılan ve çeşitli yollarla yurt dışına kaçırılan tarihî nesnelerin ülkelerine geri gönderilmesi hedefiyle, eyaletin arkeolojik koleksiyonlarında bir araştırma başlatıyor. Berlin ve Türkiye’den araştırmacıları içeren pilot proje, birinci etapta Berlin’deki üç koleksiyonda yer alan Sam’al (Zincirlihöyük), Didyma (Didim) ve Samarra’daki arkeolojik alanlardaki objelerin kaynağını inceleyecek. Artnewspaper’ın haberine nazaran, köken araştırmaları şimdiye kadar potansiyel olarak Naziler tarafından yağmalanmış sanat yapıtlarına ve sömürge devri kazanımlarına odaklanmıştı. Lakin Prusya Kültürel Miras Vakfı’nın arkeolojik objelerle ilgili araştırmaların “yasal ve etik soruları açıklığa kavuşturmak açısından da önemli” teklifiyle menşe ülkeler de araştırma kapsamında alındı. Prusya Kültürel Miras Vakfı lideri Hermann Parzinger, Berlin’de düzenlediği basın toplantısında, “Ziyaretçiler, objelerin nereden geldiğini giderek daha fazla bilmek istiyor” dedi.
8 bin foto incelenecek
19. ve 20. yüzyılın başlarındaki hafriyatlarda, yabancı takımlara verilen verilen müsaadeler, ekseriyetle ortaya çıkarılan eşyaların konuk arkeologlar ve mesken sahibi ülke ortasında dağıtıldığı mutabakatları kapsıyordu. Lakin Berlin Eyalet Müzeleri müdür yardımcısı Christina Haak, bu mutabakatların sık sık ihlal edildiğini ve buluntuların yasa dışı olarak götürüldüğünü söyledi. Pilot projede objeleri araştırılmakta olan üç arkeolojik alanın Osmanlı İmparatorluğu’nda olduğu vurgulandı. Klasik antika koleksiyonunun müdür yardımcısı Martin Maischberger, “Belirli bir iade tezi yok, lakin kimi kuşkulu olaylarımız var” dedi. “Türk araştırmacılarla çalışmak, şu anda Türk olmayanların erişemediği arşivlere erişim sağlayacaktır” biçiminde konuşan Maischberger, Berlin arşivlerindeki yaklaşık sekiz bin fotoğrafın, hafriyattan çıkarılan objelerin nasıl ele alındığına dair hayati ipuçları verebileceğini de kelamlarına ekledi. Müzeler önümüzdeki devirde Almanya ile Osmanlı İmparatorluğu ortasındaki arkeolojik iş birliğini inceleyen bir stant hazırlığında. Yapıtların yasa dışı yollardan kazıldığı yahut ihraç edildiği tespit edilirse araştırma, iadelere yol açabilir.
Bergama Sunağı’na örnek teşkil edebilir mi?
Türkiye topraklarından yurt dışına kaçırılan Berlin’deki en değerli yapıtlarımızdan biri Bergama Sunağı. 1870’lerde Türkiye’den Prusya’ya kaçırılan ve halihazırda Berlin’de sergilenen Bergama Sunağı’nın meskenine dönmesi için Türk yetkililer uzun yıllardır müddettir gayret sarf ediyor. Ama Alman yetkililer iade konusunda iş birliğinde yanaşmıyor. Müzenin A kısmı geçtiğimiz ay onarım çalışmaları kapsamında kapatılmıştı. 2027 yılında tekrar ziyaretçilere açılması planlanıyor. İkinci kısım olan B kısmı onarım çalışmaları ise 23 Ekim’de başlayacak ve müze böylece büsbütün kapanacak.