Ukrayna’da yaşananlar sanatıyla da gündemde

Evrim Altuğ- 24 Şubat 2022’de, sabaha karşı Rusya’nın Kiev’e saldırısı ile başlayan ve şu âna dek 10 binlerin canına mal olan savaş devam ediyor. Lakin Ukrayna’nın kültür sanat tarihine kattığı kıymetler de yaşanan gelişmelerle kendini hatırlatmayı sürdürüyor. Gerek ülke gerekse Avrupa başta olmak üzere dünyanın pek çok noktasında düzenlenen sanat faaliyetleri üzerinden ülkenin hafızası ve dünya kültürüne katkısı yâd ediliyor. Biz de son 1,5 yıla istikamet veren kimi bedeller ile aktiflikleri büyüteç altına almayı denedik:

Yaşanan son gelişmeler arasında 1933 Dnipro -bugünkü Ukrayna- doğumlu 89 yaşındaki sanatçı Ilya Kabakov’un 27 Mayıs 2023’teki kaybı öne çıkıyor. Vaktiyle SSCB topraklarında bulunan ancak bugün Ukrayna’nın dördüncü büyük kenti olan bu bölgeden yıllar evvel birinci olarak Kafkasya, akabinde Semerkand’a giden sanatçı, mesleğine 1950’lerde çocuk kitabı resimleyicisi olarak başlamış ve akabinde ABD’ye göç etmiş olmasıyla tanınıyor. Özellikle Bolşevik SSCB periyodunu eleştiren yerleştirmeleriyle öne çıkan Kabakov, dünyaya sesini birinci olarak 1988’de New York’ta açtığı birinci ferdî standı “10 Karakter” ile duyurmuş bir figür olarak bu yapıtında küçükken hayatının bir kısmını geçirdiği 10 odalı apartman dairesini yorumlamış olması ile hatırlanıyor. 2018’de Londra’daki Tate Modern’de retrospektifi büyük ses getirmiş olan, Venedik Bienali, documenta üzere kıymetli stantlara katkı sunmuş Kabakov, Rene Block küratörlüğünde 1995’te İKSV imzasıyla yapılan dördüncü İstanbul Bienali’ne de tarihi altüst eden “Post-Truth-Hakikat Sonrası” temalı ironik yerleştirmeleriyle katılmıştı. 

Kültürel ve artistik çeşitlilik

Öte yandan, dünya sanat tarihine taraf vermiş Ukrayna’nın çağdaş sanat hafızası, Almanya’daki Kuzey Ren-Westfalya bölgesinde Köln’de yer alan Museum Ludwig’de açılan bir stantla şu günlerde vurgulanıyor: Müzenin “Şimdi ve Burada” üst başlıklı aktiflik dizisine dayalı olan “Ukrayna’da Modernizm” isimli stant, 1900 ve 1930’ların sanat tarihî gelişmelerine odaklanırken konuya günümüz perspektifi ile yaklaşıyor. 2 Haziran ile 24 Eylül ortası yer bulan stant ayrıyeten, mevzuyu çağdaş yaklaşımıyla yorumlayan sanatçı Daria Koltsova’nın yapıtlarını de gündeme alıyor. ‘Rus Avangardı’ denilen birikimin altyapısına yine bakış getiren aktiflikte, Museum Ludwig koleksiyonundan çıkan ve her biri Ukrayna’da yaşayıp çalışmış bulunan Alexandra Exter, Oleksandr Bohomazov, Kazimir Maleviç, Volodymyr Burliuk ve Vasyl Yermilov üzere yüzyıl evvelce Ukrayna kültürünü biçimlendirmede rol oynamış sanatkarların yapıtları izleniyor.

Bu isimler, Kiev, Kharkiv ve Odesa üzere kentlerden gelerek sanat tarihinde belirleyici kabul edilen Kübo-Fütürist, Suprematist ve Konstrüktivist eserler ortaya koymuş olmalarıyla öne çıkıyor. Konstantin Akinsha, Katia Denysova ve Olena Kashuba-Volvach’ın küratörlüğünde düzenlenen stant, 80 tuval ve kâğıt üzeri yapıta mesken sahipliği yaparken “Fırtınanın Gözü” ismiyle daha evvel de Madrid’deki Museo Nacional Thyssen-Bornemisza’da izlenmiş olmasıyla biliniyor. Stantta, Ukrayna Ulusal Sanat Müzesi ile savaştan sonra bölge dışına çıkarılan Kiev Tiyatro, Müzik ve Sinema Sanatları Merkezi’nden yapıtlara yer veriliyor. Stant, Museum Ludwig’e özel koleksiyonlardan yapılan katkılarla da bütünleşiyor.

Oleksandr Bohomazov, Anatol Petrytsky ve Sarah Shor’un yanı sıra Boichukist’ler ve Yahudi Kültür Ligi üzere, Batı’da oldukça az tanınmış sanatçı inisiyatiflerinin de yer bulduğu standın, yüzyıl başında Ukrayna’da hayata geçmiş kültürel ve artistik çeşitliliği de yine gündeme taşıması bekleniyor. 

Banksy’nin desteği

Öte yandan, duvar fotoğrafları ile baskı fotoğrafları dünya çapında ve müzayedelerde büyük ilgiyle karşılanan gizemli sanatçı-eylemci Banksy’nin Ukrayna’da şu âna kadar 10’a yakın yapıtının bulunduğu, kendisi tarafından saygın kültür-sanat yayımı The Arka Newspaper’a verdiği bir beyanatla katılaşmıştı. Banksy, 14 Kasım 2022’de gazeteye verdiği beyanda, Kiev ile ülkenin dış bölümlerindeki İrpin, Borodyanka üzere noktalara ‘orijinal’ yedi çalışmasını bıraktığını doğrulamıştı. Mevzu, sanatkarın orjinal Instagram hesabından dünyayla da paylaşılırken, yüksek olasılıkla Britanyalı olduğu düşünülen sanatçı yapıtlarında sandalye, delik, betonarme blok ve savaş hasarı üzere ‘doğal’ yerleri birer koreografik çıkış noktası olarak kullanıyor. Tekrar anımsanacağı üzere bu yılın birinci günlerinde, sanatkarın Hostomel’de yaptığı bir gaz maskeli insanı tasvir eden duvar resmi, bulunduğu yerden sekiz kişilik bir soyguncu çetesi tarafından sökülerek çalınmıştı. O periyotta yetkililer bu yapıtın büyük olasılıkla Ukrayna savaşının faydasına yapılacak bir açık artırma ile satışa sunulabileceği yorumunda bulunmuş ve çete önderi 12 yıllık ceza ile karşı karşıya gelmişti.