Türkiye’nin kıssası bir seçimle başladı

Aydın Hasan / ANKARA – Türkiye, bu yıl 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı’nı, Cumhurbaşkanı ile 28. Periyot Milletvekili Genel Seçimi’nin atmosferi içinde kutluyor. Vatanın kurtuluşu ile demokrasi seyahatinin büyük adımının atılması, işgal günlerinin güç koşulları içinde yapılan seçimin akabinde 23 Nisan 1920’de millete dayalı bir idareyle ve milletin bağrından çıkan bir kahramanın dehası ile sağlanmıştı.

Milli uğraş; 1919 ile 1920 yılının kuvvetli şartları içinde evvel kongreler süreci akabinde da seçimlerin yapılması ve Meclis’in açılması ile örgütlü bir çaba özelliği kazandı. Mustafa Kemal Atatürk, 1918’in son ayları ile 1919’un birinci aylarında İstanbul’da ağır temaslarda bulunarak, büyük bir sabır ve kapalılık içinde kurtuluş çabasının alt yapısını hazırladı. Kibirli İngiliz generalleri, Çanakkale Savaşı’nda kendilerine yenilginin utancını yaşatan Mustafa Kemal’in İstanbul’da bulunmasından rahatsızdı. İstanbul Hükümeti’ne, Mustafa Kemal’in Nusaybin’deki ordunun başına atanması için baskı yapıyorlardı. Lakin Mustafa Kemal, bu atamayı reddetti. Bunun üzerine aracı ve yaveri alınarak, ödeneği kesildi. Mustafa Kemal, 1919’un ağaçların yapraklanmaya başladığı bahar günlerinde ustalıkla yürüttüğü temaslar ile geniş yetkilere sahip bir makamın sahibi olarak Anadolu’ya geçmenin imkanını sağladı. 9. Ordu Müfettişliği’ne atanan Mustafa Kemal Paşa, 19 Mayıs 1919’da Samsun’da idi.

Türkiye Büyük Millet Meclisi önünde dua

Kurtuluşun rotası

Mondros Mütarekesi’nin akabinde farklı vakitlerde toplanan kongreler, toplum genelindeki ulusal direnme ruhunu yansıtması açısından kıymet taşır. Lakin bu kongrelerin büyük kısmı lokal nitelikte kurtuluş arayışlarıydı. Mustafa Kemal’in Samsun’a çıkışının akabinde telgraf yoluyla kurduğu irtibat ağıyla ulusal çaba ruhu, ulusal ölçekte teşkilandırılmaya çalışıldı. Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ile çatı bir örgüt oluşturuldu. Askerlikten istifa eden Mustafa Kemal’in, birinci kere sivil bir başkan olarak başkanlığını yaptığı Erzurum Kongresi 23 Temmuz ile 7 Ağustos 1919 tarihleri ortasında yapıldı. Kongreye; Trabzon, Erzurum, Sivas, Bitlis ve Van’dan gelen 62 delege katıldı. Kongre, kurtuluş savaşının rotasının oluşturulmasında kıymetli rol oynadı. Temsil açısından bölgesel nitelikte olmasına karşın alınan kararlar bu kongreye, ulusal bir nitelik kazandırdı. Manda ve himaye reddedilerek ulusal bağımsızlık direncinin ortaya konulduğu kongrenin, Ege’de başlayan direnişe ruhsal olarak olumlu bir yansıması da oldu. 41 delege ile toplanan Sivas Kongresi ile Erzurum Kongresi’nde atılan adım genişletilerek, ülkenin bütününe yaygınlaştırıldı. 4 Eylül – 11 Eylül 1919 tarihlerinde yapılan Sivas Kongresi’nde alınan kararlar ile yeni bir devletin kuruluşunun bir manada temel kaideleri oluşturuldu.

İşgal altında seçim yapıldı

Mustafa Kemal, 27 Aralık 1919’da Ankara’ya geldiğinde Temsil Heyeti Lideri sıfatını taşıyordu. 19 Mart 1920’de bir genelge yayınladı ve Ankara’da inanılmaz yetkilere sahip bir Meclis’in açılması gerektiğini ilan etti. Her livadan 5 kişinin seçileceği seçimin akabinde da mebusların, 15 gün içinde Ankara’ya gelmelerini istedi. 23 Nisan 1920’de Ankara’da toplanan Birinci Meclis, işgal altında yapılan seçimde seçilenler ile Osmanlı Meclis-i Mebusanı’ndan katılanlarla birlikte 437 milletvekilinden oluştu. Bu 437 üyenin lakin 337’si periyodu tamamlayabilecekti. İşgal kurallarında Ankara’ya gelmenin zahmeti nedeniyle Meclis’in açılışı da, lakin 115 milletvekili ile yapılabildi. Irmakların; eriyen kar ve nisan yağmurlarının suları ile gürül gürül aktığı bir bahar günü, 23 Nisan 1920’de evvel Hacı Bayram Camii’nde cuma namazı kılındı. Mebuslar, sokakları dolduran coşku içindeki halkın ortasından geçmekte zorluk çekiyordu. Ankara’da bir bayram sevinci vardı. Meclis binası olarak buna uygun tahminen de tek yer olduğu için seçilen İttihat ve Terakki Kulübü binasına, çok da uzak olmayan Hacı Bayram Camii’nden zahmetle gelinebildi. 23 Nisan 1920’de saat 14.00 sıralarında Meclis, birinci toplantısını yaptı.

Anzavur çetesinin ortasından geçtiler

Mehmet Akif ile oğlu, süvarinin kılavuzluğunda yola tekrar koyuldu. İzmit ile Adapazarı ortasındaki bir yerde ulusal gayrete cephane götüren kafileye katıldılar. Akif, Geyve köyünde Kuşçubaşı Eşref ile buluştu. Enver Paşa’nın yakın adamlarından Kuşçubaşı Eşref, Teşkilatı Mahsusa’nın en kıymetli isimlerinden biriydi. Eşref’in yanında Yenibahçeli Şükrü Beyefendi vardı. Nişancılığı lisanlara destan Şükrü Beyefendi, Enver Paşa’nın yaveriydi. Tıpkı günlerde İstanbul Hükümeti’nin kuvveti Anzavur Ahmet’in çeteleri de bölgedeydi. Akif, oğlu ve yol arkadaşlarıyla daha sonra kafileden ayrılarak dekovil ile Eskişehir’e geçti. Oradan da trenle Ankara’ya. Mustafa Kemal, Akif’i Meclis’in bahçesinde Gözübüyükzade Ziya Hoca’nın da ortalarında bulunduğu milletvekilleriyle birlikte karşıladı. Akif, o karanlık günlerde Kastamonu ve Konya üzere vilayetlere giderek, halkı ulusal uğraşa takviye vermeye çağıracaktı. Bu şiddetli günlerde, 27 Nisan 1920’de Ankara’ya gelen bir öbür isim ise Mareşal Fevzi Çakmak’tı. Ankara’ya geliş yolu üzerinde yer alan Adapazarı, 10 Mayıs 1920’de Ahmet Anzavur çetesi tarafından işgal edilecekti. 11 Mayıs’ta ise İstanbul’daki Divan-ı Harp, Mustafa Kemal Paşa’nın idamı kararını alacaktı. Mustafa Kemal ile O’nun davetiyle ulusal gayret için Ankara’ya gidenler, şuurlu ve isteyerek kendilerine diğer bir seçenek bırakmamışlardı: Ya vatanı kurtaracaklardı ya da gururlarıyla şehit olacaklardı.

Pürsilah heybetli insanlar

İstiklal Şairi Mehmet Akif Ersoy, seçimde Biga milletvekili seçilmişti. Orta seçimde Burdur milletvekili olacak Mehmet Akif’in 3 Haziran 1920’de İstanbul’dan Ankara’ya seyahati; o günlerde vekil, subay ve aydınların hangi şiddetli şartlar içinde Ankara’ya geçtiği hakkında da fikir verir. Akif, sabahın erken saatlerinde gizlice konutundan ayrıldı. Yanında 13 yaşındaki oğlu Emin Akif vardı. Baba ile oğlu güneşin doğduğu saatlerde Karacaahmet Mezarlığı’na vardı. Buradan Ali Şükrü Beyefendi ile birlikte bir faytonla yola çıktılar. Kısıklı üzerinden Alemdağ yakınlarındaki bir çiftlik konutuna ulaştılar. O vakit 13 yaşında olan Emin Akif, yıllar sonra “Çiftlikte pürsilâh heybetli beşerler dikkatimi çekti. Bunların kimileri göğüslerine çapraz fişeklikler asmışlar, başlarına da İzmir zeybeklerinkine benzeyen başlıklar dolamışlar idi. İşte bu kahramanlar o muazzam savaşın birinci günlerinde düşmanlara karşı cephe tutan Kuvayı Milliyenin serhad fedaileri oluyorlardı” diyecekti.

Meclis genel konsey salonu

Adı TBMM oldu

Meclis’in birinci ismi Millet Meclisi idi. Seçilenler ve Meclis-i Mebusan üyeleriyle birlikte oluşmasından ötürü Büyük Millet Meclisi ismi kabul edildi. 1921’de ise Türkiye Büyük Millet Meclisi ismi resmi hale geldi.