Türkiye’de gündem iktisada dönmeli
SERVET YILDIRIM – Ekonomide tahlil bekleyen değerli problemler var. Acil kararlar ve aksiyonların geciktirilmeden alınması gerekiyor. İktisattaki tabloya sayılarla bir göz atalım:
– Dış ticarette nisan ayında 19.3 milyar dolarlık ihracata rağmen 28.1 milyarlık ithalat yaptık. Bir evvelki ayda ise 23.6 milyar dolarlık ihracat ve 32.2 milyarlık ithalat yapmışız. Yani aylık ortalama 10 milyar dolarlık dış ticaret açığı veriyoruz. Bu seviyede bir açık kolay sürdürülebilir bir durum değil.
– Cari süreçler açığı ve açığın finansmanı iktisadın hassas noktasıdır. Türkiye iktisadı yapısal olarak daima cari açık vererek büyüyen bir iktisat oldu. Büyümek için iç tasarruflar kâfi olmadığından öteki iktisatların tasarrufuna gereksinim duydu. Yüksek açık verilmeyen ya da fazla verilen yıllar ise büyümenin olmadığı yıllardı. Mesela 1994, 1998, 1999, 2001 ve 2019 büyüme sorunu yaşanan kriz yıllarıydı ve açık verilmedi. Bu periyotlarda cari açık meselesinin çözüldüğü üzere bir illüzyona kapıldığımız bile oldu.
Oysa ödemeler istikrarı iktisadın daima yumuşak karnı oldu; yapısal sorun çözülmedikçe olmaya devam edecek. Ödemeler istikrarında mart sonu itibariyle 12 aylık cari açık 54 milyar dolar ile 2012 ağustos ayından bu yana en yüksek düzeylerine çıktı. Ocaktaki 9.85 milyarlık açık ise iktisat tarihindeki en yüksek aylık cari süreçler açığı olarak kayda geçti. Hasılı şu anda da GSYH’nın yüzde 5.5-6’sına yanlışsız giden bir açık var. Sürdürülebilir değil.
– İktisat büyüyor. Fakat görünen o ki istihdam yaratamıyor. Ocak ayında tek haneye inen işsizlik sayısı şubatta tekrar çift haneye yükseldi. Geniş tarifli işsizlik ise yüzde 23.4 ile 2021 yılından bu yana en yüksek pahasında seyrediyor. İşsizlik sorunu kıymetli. Türkiye iktisadı kimi yıllarda büyüse bile istihdam yaratmakta zorlanıyor.
Enflasyon ve dolarizasyon
– Sanayi üretiminde şubat ayında yaşanan sert düşüş büyüme tarafında da çok rahat olmadığımızı gösteriyor. martta da beklenenden daha düşük sayılar geldi ve sanayi üretimi yıllık yüzde 0.1 daraldı.
– Enflasyon yıllık bazda yüzde 45’in altına indi fakat hala dünyanın en yüksek enflasyonuna sahip altı ülkesinden biriyiz. Daha kıymetlisi hem Merkez Bankası maksadının hem de kestirimin çok ötesindeyiz.
– Bütçeyi geçen yıl rakamsal olarak çok açılmadan kapatmıştık. Lakin yılın birinci üç ayında 250 milyar lira açık verdi. GSYH’nın yüzde 5 – 6’sına gerçek giden bir açık tablosu var önümüzde. Hazine’nin nakit açığı şubat’ta 171,5 milyar TL ile rekor düzeye çıktı; ocak-şubat nakit istikrarı 225,8 milyar TL açığa ulaştı. Meğer nakit istikrarı 2022 yılının birinci iki ayında 17.5 milyar TL fazla vermişti. Rahatsızlık verici bir gelişme bu.
– Türkiye’de mevduatların yüzde 40’ı Türk lirası cinsinden, 41’i yabancı para ve 19’u Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) cinsinden tutuluyor. Her ne kadar idare KKM’nin bir TL mevduat olduğunu söylese de birçok ekonomiste nazaran KKM dövize endeksli bir enstrümandır ve dolarizasyonun bir ögesidir. Bu nedenle, Türkiye’de mevduatların yüzde 40’ı TL cinsinden ve geri kalan 60’ı ise ya dövize endeksli ya da döviz cinsindendir. Ve geçmiş ile karşılaştırıldığında bu oran çok yüksektir. Mesela 2014 yılında mevduatların yüzde 60’ı TL ve geri kalanı dövizmiş. Yıllar itibariyle dolarizasyonun karar sürdüğü bir iktisat haline gelmişiz.
Atılması zarurî birtakım adımlar var
Anlattığım bu tabloya bakarak bile iktisatta alınmak zorunda olunan kararlar ve atılmak zorunda olunan adımlar var.
Öncelikle iktisatta fiyat istikrarının ve TL’nin prestijinin sağlanması gerekiyor. Fiyat istikrarının sağlanması için ise başvurulması gereken üç temel siyaset vardır. Bunlardan birincisi TCMB para ve kur siyasetidir. Enflasyonun düşürülmesine odaklı bir siyaset olması gerekir lakin bizde 2021 ortasından bu yana gevşek tutulmaktadır. Merkez Bankası faizi uzun bir müddettir “çok düşük” tutmakta ve önemli bir “negatif gerçek faiz” yaratmaktadır. Faizin böylesine negatif olduğu, yani enflasyonun çok altında tutulduğu bir uygulamanın enflasyonu aşağı cazibeli tesir yapması mümkün değildir.
İkinci ayak maliye siyasetidir. Sıkı bir maliye siyaseti uygulayarak faiz dışı fazlanın artırılması fiyat istikrarına katkıda bulunur. Fakat bizde gelişmeler aykırısı tarafta oldu.
Enflasyonu etkileyen üçüncü ayak ise gelirler siyasetidir. Burada gerçek olan, resmi enflasyon maksadı ile uyumlu bir gelirler siyaseti uygulanmasıdır. Bizde ise seçime giderken yüksek oranlı fiyat artışları ile gelirler siyaseti enflasyonu aşağı cazip değil, fiyat istikrarını bozucu tarafta tesir yaptı.