Tesadüfen bulunan HeLa’nın gizemi! 31 yaşında öldü lakin bir hücresi milyonları kurtardı

Derleyen: Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – Filmlerde sıklıkla karşımıza çıkan kahramanlık hikayeleri hepimizi derinden etkiliyor. Her ne kadar çoğunlukla savaş sinemalarıyla özdeşleşse de günlük hayat koşturması içinde de kahramanlar aslında yanı başımızda! Hiç bilmeden milyonların umudu olan bu şahıslardan biri de Afrika kökenli bir ABD vatandaşı, tütün personeli Henrietta Lacks’ti. Ondaki tılsım yaşadığı periyotta pek fark edilmedi. Fakat hayatını kaybettikten sonra adeta tüm insanlık için bir umut oldu. Onun ömrü her ne kadar uzun olmasa da birçok kişinin daha uzun yıllar yaşayabilmesi için insanlığa kıymetli bir katkı sundu. Peki Henrietta Lacks yalnızca 31 yıl yaşasa da ölümsüz olmayı nasıl başardı?

DOKTORA GİDİNCE GERÇEĞİ ÖĞRENDİ

Ev hanımı olan Henrietta Lacks’ın sıradan bir ömrü vardı. 31 yaşına geldiğinde ise bedeninde kıymetli değişimler meydana geldi. Vajinal kanama şikâyetiyle ABD’de siyahilere de hizmet veren John Hopkins Hastanesi’ne giden Lacks, gerçeği kısa vakit içinde öğrendi. Genç bayanın rahim ağzında bir tümör olduğunu fark eden hekimlerin yaptığı incelemede olumsuz tabloyla karşılaşıldı. Yapılan araştırmalar sonucunda genç bayanın sahip olduğu tümörün makus huylu olduğu fark edildi. Henrietta Lacks, rahim ağzı kanseri olmuştu.

YILLARCA ARADIĞI ŞEYİ GENÇ BAYANDA BULDU

Henrietta Lacks’ten alınan örnekler kanserli hücreler üzerinde çalışmalar yapan devrin ünlü tabiplerinden Dr. George Gey’e gönderildi. Mesleği boyunca kanser hücrelerini araştıran ve insanların hayatını kurtarabilmeye odaklanan Dr. Gey, Henrietta’nın örneklerini görünce karşısındaki şeyin yıllarca aradığı örnek olduğunu fark etti. Dr. Gey, Henrietta’nın hücrelerinin farklı ortamda da bölünebildiğini tespit etti. Yıllardır aradığı şey kanser hücrelerinin farklı bir ortamda da bölünebilmesiydi ve bunu Lacks’le sonunda görebilmişti.

Henrietta Lacks’in bedeninde hastalığından ötürü hücreler bölünerek çoğalmış ve mutasyona uğramıştı. Kanser hücreleri DNA’sı ile birleşerek hastalıklı hücreleri onarmanın önüne geçmişti. Dr. Gey bu çalışmasına Henrietta Lacks’in isminin kısaltması olan ‘HeLa’ ismini verdi.

KISA MÜDDET İÇİNDE ÖMRÜNÜ YİTİRDİ

Dr. Gey ve asistanı, ‘HeLa’ hücrelerinin birinci başta olumlu sonuç vermeyeceğini ve kısa bir mühlet sonra öleceğini düşündüler. Ancak HeLa’nın başka bir ortama alınan kanserli hücreleri süratle büyümeye devam etti. Hekim George Gey’in yaptığı bu çalışma o yıllarda tıp dünyası tarafından süratli bir formda duyuldu ve birçok bilim insanı ortasında heyecan yarattı. Dr. Gey birçok arkadaşına HeLa hücrelerinden yolladı lakin Henrietta’nın tüm bunlardan pek de haberi yoktu. Hastalığı hayli ilerleyen genç bayan, kısa bir müddet sonra, 1951 yılında hayatını kaybetti. Ne onun ne de ailesinin Henrietta’dan kanser hücresi örneği alındığından ve bunun neredeyse dünyanın birçok bölgesine gönderildiğinden haberi vardı. Henrietta’nın hücreleri ilerleyen günlerde aslında tüm insanlığa ışık olacaktı.

‘HELA’ HÜCRELERİ SAYISIZ ALANDA YARAR SAĞLADI

Henrietta Lacks’in ölümsüz HeLa hücreleri, mikro yerçekiminin uzaydaki insan hücreleri üzerindeki tesirlerini test etmekten, insan genomunu incelemeye, HIV üzere otoimmün virüslerin hastalığa nasıl neden olduğunu anlamaya, çocuk felci, HPV aşılarının geliştirilmesine, tüp bebek tedavisine, salmonelloz enfeksiyonunun nasıl bulaştığını araştırmaya kadar birçok alanda kullanıldı. Sayısız alanda sayısız meseleye tahlil olan HeLa hücreleri böylelikle aslında tarihte klonlanan da birinci hücre olmuş oldu.

KIZI TESADÜFEN HASTANEDE ÖĞRENDİ

Uzun yıllar müsaadesiz ve kimsenin haberi olmadan elden ele dolaşan ‘HeLa’ hücreleri, Lacks’e atfedilmeyen sayısız hastalığa deva olmuştu. Kendisinden doku örneği alındığından hiçbir vakit haberi olmayan Lacks’in kızı Deborah Lacks ise annesinin vefatından 25 yıl sonra kendisi de bu hastalığa yakalanmamak için tedbir almak istediği sıralarda John Hopkins Hastanesi’ne gitti.

Tesadüfen öğrendiği şey ise annesinin hücrelerinin müsaadesiz bir formda araştırmalara gereç edildiği oldu. Deborah Lacks bu durum karşısında tüm araştırmaları başlattı ve işin peşine düştü.

YÜKLÜ ÖLÇÜDE BAĞIŞ YAPTILAR

Olayın birincil sorumluları hiçbir suçlamayı kabul etmese de ‘HeLa’ hücrelerinden yararlanan kimi araştırmacıların Lacks’in ailesine maddi tazminat teklif ettikleri biliniyor. Lacks ailesinin maddi tazminat talebini kabul edip etmediği hakkında ise bilgi yok fakat 2010 yılında Henrietta’nın ailesinin onun anısına bir vakıf kurduğu biliniyor. Hatta kurulan bu vakıfa ‘HeLa’ hücreleri ile çalışmalar yapmış Kaliforniya Üniversitesi ve Birleşik Krallık merkezli bir biyomedikal şirketi’nin Lacks ailesine Henrietta’nın dokularını müsaadesiz kullandıkları için yüklü bir bağış yaptığı da bilinen öbür bilgiler ortasında.

Uzun yıllar kimsenin ismini duymadığı lakin milyonların hayatı üzerinde büyük bir tesiri olan Henrietta Lacks’in kıssası her geçen yıl daha da bilinmeye başlandı. Ailesi onun herkes tarafından tanınması için var gücüyle çalıştı. Bir vakitler kimsenin ismini bile bilmediği Henrietta öldükten sonra herkesin teşekkürlerini sunduğu bir kahraman ve sembol haline geldi.

Henrietta Lacks’in ismine atfedilmiş ‘Henietta Lacks’ın Ölümsüz Önemli’ isimli bir kitap da bayanın öyküsüne popülerlik kattı. Yazılan kitabın ilgi çekmesi üzerine sadece mesken hanımı olarak dünyaca ünlü birine dönüşen Henrietta’nın öyküsü beyaz perdede izleyicilerle buluştu.

Henrietta Lacks’in hücrelerinin müsaadesiz bir biçimde bilimsel araştırmalarda kullanılması ve sonrasında olan yasal süreçler ise değerli bir tartışma başlattı. Lacks’ten sonra birçok ülkenin kanunlarında bu türlü bir olayla karşılaşılmaması için yeni düzenlemelere gidildi.