Tarihin ‘sıla hasreti’ son buluyor

Meltem Güneş – Türkiye topraklarından yasa dışı yollarla koparılan kültür varlıklarının iadesi için ağır çalışmalar sürdürülüyor. Son beş yılda toplam 7 bin 701 kültür varlığı yurda dönerken, 2023’te 2 bin 956 kültür varlığının çeşitli ülkelerden iadesi sağlandı.

Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Kaçakçılıkla Uğraş Daire Başkanlığı grupları, kaçak hafriyatlar ve yasa dışı yollarla yurt dışına kaçırılan yapıtların izini sürerek tespit çalışmalarına devam ediyor. Bu kapsamda bakanlık uzmanları, dünya çapındaki müzeleri, galerileri, müzayede konutlarını, direkt satış süreçlerini ve öbür kaynakları tertipli olarak tarayarak kaçırılan kültür varlıklarını belirlemeye yönelik titiz çalışmalar yürütüyor.

Gaga ağızlı testi.

Önce diyalog

Yasa dışılık tespiti yapılmış kültür varlıklarının yurda geri dönüşü için teşebbüsler Kültür Bakanlığı uyumunda, Dışişleri, Adalet ve İçişleri Bakanlıkları aracılığıyla gerçekleş- tiriliyor. İade için öncelikle müzakere ve diyalog formülü tercih edilirken sonuç alınamazsa bir hata olan kültür varlığı kaçakçılığına mevzu olmuş eserler için diplomatik ve türel teşebbüsler devreye giriyor. Kültür Bakanlığı, kaçakçılıkla gayret ve iade süreçlerinin sonuçlandırıl- masında diyalog kanallarının açık tutulabilmesi ve muhakkak kurallar çerçevesinde yürütülmesi için ülkelerle ikili mutabakatlar imzalanmasına sıcak bakıyor.

Bakanlıktan elde edilen datalara göre 2018’den bugüne toplam 7 bin 701 kültür varlığı yurda döndü. 2022 yılında ABD, İngiltere, Hollanda, Almanya, Hırvatistan’dan 1138 yapıtın iadesi sağlanırken, 2023’te İtalya, ABD, Bulgaristan 2 bin 956 kültür varlığını iade etti. Yaklaşık 4 bin 250 yıllık altından gaga ağızlı testi, Yusuf Ağa Kütüphanesi’nden çalınan el yazması, Herakles Lahdi, M.Ö. 5000’lere tarihlenen Kilia tipi idol üzere birbirinden değerli çok sayıda yapıtın iadesi sağlandı. ABD’li bir koleksiyonerde bulunan Burdur’dan kaçırıldığı saptanan Roma İmparatoru Lucius Verus’un bronz heykeli de 2022’de iade edildi. Verus’un heykeli, günümüze ulaşabilen insan boyutundaki ender bronz heykellerden biri olarak öne çıkıyor. Tarih öncesi devirlerde bolluğun ve rahmetin sembolü, koruyucusu olduğuna inanılan “ana tanrıça” Kybele heykeli de ABD’den teslim alınan eserler ortasında yer aldı. Yurda dönen eserler çeşitli müzelerde sergileniyor.

Yusuf Ağa Yazma Eser Kütüphanesi’ne ilişkin el yazması.