Sezgilerinin izinde
Burçin S. Yalçın – Neredeyse bundan 24 yıl evvel, şimdi “Mayıs Sıkıntısı”nı vizyona çıkarma heyecanı yaşadığı sıralarda, çalıştığım Sinema mecmuası için Nuri Bilge Ceylan’la bir söyleşi yapmıştık. Sinemalarının ritmiyle ilgili o günden beri unutmadığım bir benzetme yapmıştı. “Modern dünyanın temposu ile iç dünyam ortasında fark ettiğim oransızlık ya da uçurum benim bir çıkış yolu bulmamı zarurî kılıyor” demişti söyleşinin sonlarına hakikat. “Dış dünyanın ritmine, temposuna bir ayak direme, kendi tempomu dünyaya empoze etme üzere bir arzum var. Bunu bir örnekle tahminen daha âlâ anlatabilirim: ‘Baraka’ sinemasında bir rahip vardı Tokyo’da. Elinde küçük bir çan vardı ve o çanı yavaş yavaş çalarak, ayaklarını uç uca basarak yavaş yavaş yolda yürüyordu; etrafında koşuşturan, işine yetişmeye çalışan son derece süratli bir dünya vardı ve o insanlara bir çeşit ‘Yavaş olun!’ daveti yapıyordu o rahip kendince. Kimse ona aldırmaz görünse de…” Çektiği dokuzuncu sineması “Kuru Otlar Üstüne”den sonra, verdiği bu örneğe dönüp baktığımızda, sinemalarının temposunun hâlâ bu örnekteki üzere akıp gittiğini görüyoruz. O günden bugüne Nuri Bilge Ceylan sinemasında kıymetli değişiklikler olduysa da bu ‘öz’ hep korundu. Şimdi mesleğinin en başında bu notu düşmüştü zaten!
1997’den bu yana dokuz uzun metraj kulağa çok değilmiş üzere gelebilir fakat Ceylan’ın her sinemasının giderek daha da uzadığını ve his yoğunluklarının arttığını düşünürsek, onunkisine tekrar de dolu dolu bir filmografi diyebiliriz. Bu noktada, hayatına giren öbür sinemacıların onun sinemasına katkısı gözden kaçacak üzere değil. Dokuz sinemalık sinema seyahatinde yanındaki yol arkadaşlarının katkısı çok. Hayat arkadaşı Ebru Ceylan, bir periyot yolunun kesiştiği (ve sonra ayrıldığı) Ercan Kesal ve son devirdeki ortak senaristi Akın Aksu’nun Nuri Bilge Ceylan’ın sinemalarına katkıları çok kıymetli. “Ahlat Ağacı”nda diyalogların Ceylan sinemalarına nazaran fazlalaşmasında Aksu’nun da hissesi var.
Dolu dolu bir filmografi
Ceylan’ın tüm sinemalarının kendi hayatından izler taşıdığını söylemek yanlış olmaz. Bilhassa de birinci devir filmlerinin… 1995’te kendi yalnızlığıyla çektiği kısa sineması “Koza”dan başlayarak “Kasaba” (1997) ve “Mayıs Sıkıntısı” (1999), Çanakkale taşrasındaki ailesi ve çocukluğundan esinle hayata geçirdiği, kendi hayatından ağır izler taşıyan sinemalardı. Zati bu üç sineması kendisi de bir ‘üçleme’ olarak kabul ediyor. 2002’de çektiği üçüncü uzun metrajı “Uzak”la sinemasını İstanbul’a taşıdıysa da, bu defa sinemada onun erişkinlik devrindeki iç dünyasının yansımalarına şahit oluyorduk. 2006’da ise başrollerini yeni hayat arkadaşı Ebru Ceylan’la paylaştığı “İklimler”i çekti. Bizi bir çiftin bağlantı girdabına ortak ettiği bu sineması birinci defa profesyonel oyuncularla tanıştığı “Üç Maymun” (2008) izledi. Bu sinemada sinemasına dahil olan Ercan Kesal’ın tesiri bir sonraki sineması “Bir Vakitler Anadolu’da”da (2011) daha kesif biçimde hissediliyordu. Türk sinemasının en kıymetli sinemalarından birine dönüşen bu sıra dışı cürüm öyküsünü Kapadokya’da çekimlerini yaptığı “Kış Uykusu” (2014) takip etti. Sinemasını artık Anadolu’nun kuytu köşelerine açmasının yanı sıra birinci sinemalarının bilakis diyaloglar giderek Nuri Bilge Ceylan sinemasında yük kazanmaya başlamıştı. Bir evvelki sineması “Ahlat Ağacı”yla edebiyata ilgisini direkt bir sinemanın kıssasına boca etmiş oldu. Başta Çehov olmak üzere Rus edebiyatının ağır tesirindeki zihninden dökülen bu kitabi sözcükleri karakterlerinin ağzına sakil durmayacak formda yedirmek üzere çok sıkıntı bir işin altına girdi ve sanatını zenginleşecek halde dönüştürmeyi başardı.
Ceylan yeni sineması “Kuru Otlar Üstüne”de “Ahlat Ağacı”nın senaryosunda birlikte çalıştığı Akın Aksu ile tekrar bir ortaya geldi. Aksu’nun öğretmenlik anılarından yola çıktıkları sinema, üç öğretmenin tecrübeleri ve kişilikleri üzerinden ‘umut etmenin yorgunluğu’na dair çok katmanlı ve izleyenleri hayran bırakan bir kıssa anlattı. Sinemaseverler Ceylan’ın sinemalarını umutla beklemenin mükafatını aldı ve almaya devam ediyor.
Cannes’da Ceylan
Nuri Bilge Ceylan’ın bugüne kadar Cannes’da aldığı mükafatları bir hatırlayalım…
UZAK (2003)
ÖDÜL: Büyük Heyet Mükafatı ve En Güzel Erkek Oyuncu (Muzaffer Özdemir, Mehmet Emin Toprak)
JÜRİ LİDERİ: Patrice Chéreau
Cannes’daki birinci büyük başarısı. Ayrıyeten, şenlikte çok az halde yapıldığı üzere, iki farklı kategoride ödül kazanan Cannes tarihindeki az sayıda sinemadan biri.
İKLİMLER (2006)
ÖDÜL: FIPRESCI Ödülü
Eşi Ebru Ceylan’la başrolleri paylaştıkları sinema, Coenler’den eleştirmen Mark Cousins’e pek çok sinemacıdan övgüler kazandı. Ödül de ana heyetten değil, Memleketler arası Sinema Eleştirmenleri Birliği’nden geldi.
ÜÇ MAYMUN (2008)
ÖDÜL: En Düzgün Yönetmen
JÜRİ LİDERİ: Sean Penn
Bizi bir sefer daha insanlığın en karanlık taraflarıyla yüzleştirdiği bu sinemayla, bu sefer Cannes heyeti tarafından direktörlüğünün ne derece üst seviye olduğu tescillendi. Sonradan lisanlara pelesenk olacak ‘yalnız ve hoş ülkem’ konuşması bu törendeydi.
BİR VAKİTLER ANADOLU’DA (2011)
ÖDÜL: Büyük Heyet Ödülü
JÜRİ LİDERİ: Robert De Niro
Senaryosunu Ercan Kesal ve Ebru Ceylan’la birlikte yazdığı sinema, bir kere daha şenliğin en büyük ikinci mükafatı sayılan “Büyük Ödül”e layık görüldü.
KIŞ UYKUSU (2014)
ÖDÜL: Altın Palmiye, FIPRESCI Ödülü
JÜRİ LİDERİ: Jane Campion
Diyalogların giderek sinemasında hâkimiyeti ele geçirmeye başladığının müjdecisi olan sinemayla sonunda Cannes’ın en büyük ödülünün yanı sıra pastadaki çilek misali bir kere daha Eleştirmenler Birliği Ödülü’nü de aldı.
KURU OTLAR ÜSTÜNE (2023)
ÖDÜL: En Düzgün Bayan Oyuncu (Merve Dizdar)
JÜRİ LİDERİ: Ruben Östlund
Bu mükafatla bir bayan oyuncumuzun milletlerarası arenada aldığı en büyük oyunculuk mükafatına kavuşmakla kalmadık, birebir vakitte Ceylan’ın bir sineması de ikinci sefer Cannes’da oyuncu performansıyla ödüllendirilmiş oldu.