Seçim anketleri neden yanıldı? 3 araştımacıdan 2. çeşit varsayımı
Oğuzcan Atış / Milliyet.com.tr – Türkiye Cumhuriyeti 100. yılında tarihinde birinci kere bir seçimde ikinci tıp oylamaya gidiyor. 14 Mayıs’ta yapılan Cumhurbaşkanlığı seçiminin birinci çeşidinde Cumhur İttifakı’nın adayı ve mevcut Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan 49,50 oy alırken Millet İttifakı adayı Kemal Kılıçdaroğlu ise yüzde 44,89 oy alarak ikinci çeşit oylamasında seçmenin karşısına çıkmaya hazırlanıyor. Taraflar ikinci tipe hazırlanırken, kamuoyunda da anket firmalarının birinci cins seçimlerindeki performanslarını tartışılmaya devam ediyor. Pekala birçok anket şirketinin yanılmasının gerisinde yatan ne? Birinci tıp sonuçlarında seçmen ne üzere konuları dikkate aldı? Türkiye’yi ikinci çeşit seçimlerinde neler bekliyor? Türkiye’nin önde gelen araştırmacılarından OPTİMAR Lideri Hilmi Daşdemir, GENAR Lideri İhsan Aktaş ve Gezici Araştırma Lideri Murat Gezici cevapladı.
‘MUHALEFET TOPLUMU YANLIŞSIZ OKUYAMADI’
Seçimler öncesinde anket yayınlayan birçok şirketin ulaştığı sonuçlarda yanıldığını gördük. Sizce bu yanılmanın ardında yatan neden nedir? Mevcut sonuca kısmen yaklaşan ve ‘isabetli’ olarak kabul edilebilecek şirketler neyi gerçek yaptılar?
OPTİMAR: Kemal Kılıçdaroğlu’nu noktası virgülüne yanlışsız varsayım ettik. Recep Tayyip Erdoğan’da da kısmi bir sapmamız oldu. Milletvekilliği seçiminde de yeniden kısmi bir sapmayla projeksiyonumuz tuttu. Şirket olarak 2018 seçimlerinde de emsal bir tablo ortaya koyduk. Gerçek sonuca yakın iddialar ortaya koyabilmek objektif ve tüm evrelerinde âlâ denetlenmiş bir çalışmayla yapılabilir. Araştırmanın gerçek yapılabilmesi için birçok faktörün bir ortaya gelmesi gerekiyor. Öncelikli olarak peşin sonuçla yola çıkmamak gerekiyor. Bu formda hareket ettiğinizde baştan yanılmış oluyorsunuz. Sahayı düzgün tanımak ve örneklemi hakikat bir biçimde oluşturmak epey önemli bir konu. Yanılan anket çalışmalarının örneklemlerinde ve tahlillerinde sorun olduğunu düşünüyorum. Fakat kimilerinin alanda araştırma yapıp yapmadığından bile telaşlıyım. Bu hususta araştırma kesiminin bir kontrol sistemine bağlanması ve algı idaresinde kullanılmasının önüne geçilmesi gerektiğini tekrar belirtmek istiyorum.
Muhalefet, toplumu yanlışsız okuyamadığı için yanıldı. Muhalefet adayının değiştiği senaryolarda da bundan çok farklı bir sonuç elde edilemeyecek. Zira muhalefet başından beri alana muhalif adımlar attı. Bir evvelki seçimde Erdoğan’ın karşısındaki adayların oy oranlarını toplarsanız yüzde 47’lik bir oy oranına ulaşılıyor. Yeniden ondan evvelki seçimlerde de misal bir sonuç var. Fakat Kılıçdaroğlu bu türlü bir oy oranına ulaşamadı yani muhalefeti bile konsolide edemediler. Bence muhalefetin bundan sonraki yarışlarda kazanma ihtimali olması için kendini denetim etmesi, nasıl bir siyaset izlemesi gerektiğini bilmesi ve yol ortaklarıyla ilgili yeni bir seçenek oluşturması gerekiyor.
GENAR: Bu noktada birinci olarak araştırmalarında yanılan firmaları iki kümeye ayırmak gerekiyor. Birincisi seçimlik araştırma firmaları. Yanılgı yapan firmalar içinde müzakere edilebilecek ve neden yanlış sonuçlara ulaştığı sorgulanabilecek bir iki firma olduğunu düşünüyorum. Onlar dışındakileri değerlendirilmeye bile gerek duymuyorum. Bu üslup seçimlik firmalar birkaç seçim devrinde ortaya çıkıp algılara hitap eden anketler yayınlayıp ortadan kayboluyor. Biz sonuçları doğruya en yakın iddia eden birkaç firmadan birisiyiz. Bu noktada işinizi düzgün yapmanız ve kurumsal bir yapıya sahip olmanız çok değerli. Hata hissemiz standart olarak kabul edilen pahanın içinde. Bu noktada sahayı güzel okumanız ve siyaseti gerçek analiz etmeniz gerekiyor. Örnek vermek gerekirse biz bütün araştırmalarımızda DÜZGÜN Parti’yi yüzde 13 ila 14 üzerinde hiçbir vakit görmedik ve bir periyot yüzde 7’lere kadar düşen UYGUN Parti’nin son araştırmamızda yüzde 10 oy oranına ulaşacağını değerlendirdik. MHP’de de birebir halde bu devirde yüzde 7’den 10 çıktı. Ancak YETERLİ Parti’nin 19 ila 21 aralığında verildiğini de gördük. Hasebiyle işini düzgün yapan ve uygun bir kontrol düzeneği oluşturan firmalar bu noktada hakikat sonuca ulaşabilirler. Muhalefet partilerinin araştırma şirketlerine bilimsel sistemlerle araştırma yaptırdığını ya da bilimsel formüllerle yapılan araştırmaları kamuoyuyla paylaştığını düşünmüyorum.
‘GENÇLER DERİN BİR TRAVMAYA SÜRÜKLENİYOR’
Seçmenlerde anket firmalarına karşı derin bir kuşku oluştu. Büyük oranda yanılan ve az evvel bahsettiğim seçimlik anket firmaları artık seçmenin karşısına çıkıp nasıl varsayımlarını paylaşabilecek? Burada oy kullanan seçmeni aldatıyorlar. Bir genç gerçekliği bilmek ister. Birtakım anketlerde Kemal Kılıçdaroğlu’nun yüzde 55 ila 60’la kazandığı söz edildi. Muhalif birçok genç buna inandı ve son durumda bu gençler derin bir travmaya sürükleniyor. Bu türlü yaparak kazanmak isteyen insanların hakkının yendiğini düşünüyorum. Toplumun hakikat bilgilendirilmesi lazım. Kimse ön yargılardan ve peşin karar vererek hareket etmemesi gerekiyor. Sosyolojinin gerçekliğinden kopmamak ve siyaset bilimini rasyonel çerçevede tutarak hareket etmek gerekiyor.
GEZİCİ: Gezici Araştırma seçim sonuçlarını en yakın varsayım eden firmalardan birisi oldu. Yalnızca iki firma seçimlerin ikinci cinse kalacağını söyledi. Bunlardan biri SONAR, oburu de biz Gezici Araştırma. Çalışmamız Muharrem İnce krizi öncesinde yapıldı. İnce’nin çekilmesi Erdoğan’a yaradı; Erdoğan’ın tezlerinin gerçek kabul edilmesini sağlarken, kararsız seçmeni de buna itti. HÜDA PAR’ın olması MHP’yi güçlü kıldı. AKP içindeki milliyetçiler MHP’ye geçti. Kusur oranımızı yüzde 2 buçuk olarak yayınladık. Türkiye genelinde en âlâ dördüncü sırada kusur oranı yüzde 2.1 olarak Gezici Araştırma’ydı. Pekala pek çok anket firması neden yanıldı? Birden fazla nedeni var. Bunlardan biri telefon üzerinden yapılan görüşmeler. Şirketler, telefon numaraları üzerinden rastlantısal aramalar ile örneklem seçiliyor ve anketler gerçekleştiriliyor. Bu Türkiye şartlarında güvenirlik sorunu yaratıyor. Neden bunu tercih ediyor firmalar? Görece daha süratli bilgi toplama imkânı sağladığı için. Lakin bu emniyetli sonuçlar vermeyebiliyor.
Deprem bölgesi konusunda yanılan firmaların bu durumda farklı etmenler neden oynamış olabilir. Zira bölgede nüfus yapısı değişti ve bu durumun örneklem kümesinin belirlenmesini olumsuz etkilemiş olabilir. Bir öteki değerli bir ayrıntı da şu: Geçmişte MHP Ankara milletvekili Mevlüt Karakaya TBMM’ye bir yasa teklifi sundu. İktidar bu maddeyi bekletti. Biz tekraren bu maddeyi desteklediğimizi açıkladık. Bunun sebebi araştırma literatürüne, bilime uygun davranmayan firmalar olması gerçeği. Mesela en çok izlenen bir televizyon programında bir anketçi çıktı ve dedi ki ‘Telefon anketi de yaptım, yüz yüze hanede de yaptım ve ikisini de karıştırdım.’ Artık bu literatüre uygun bir araştırma biçimi değil. İkisinin de modelleme örneklemi ve kusur oranları farklıdır. Bu ikisini birleştiremezsiniz. Buna yalnızca ben karşı çıktım. Bizler anket firmalarını bir odaya bağlı olmasını, hiçbir bilimsel kural, formül tanımadan araştırma yapılamayacağı gerçeğine bağlı hareket etmelerini istiyoruz.
‘MUHALİF SEÇMENLERİN BİLE ERDOĞAN’A GÜVENDİĞİNE ŞAHİT OLDUM’
İkinci çeşide yönelik beklentileriniz neler? Bu beklentilerin altında hangi fikirler yatıyor? Bundan sonraki süreçte Türk siyasetinde ne üzere değişimler bekliyorsunuz?
OPTİMAR: Seçimlerden evvel herkes HDP’nin belirleyici olacağını söylüyordu lakin durumun bu formda gelişmeyeceği evvelce de aşikardı. Ben bu niyetin uzun müddettir yanlış olduğunu her yerde söz ettim. Seçimi temel etkileyecek kitlenin milliyetçiler, davacılar ve seküler milliyetçiler olacağına her seferinde dikkat çektim. Hakikaten YETERLİ Parti’den Sinan Oğan’a giden oylar olduğunu da düşünürsek bunu net olarak görebiliyoruz. İYİ Parti’nin de sahip olduğu oy oranının aslında hâlâ düşük zira bilhassa CHP listesinde bulunan kimi tartışmalı isimler muhalif seçmeni bu isimlerin olduğu bölgelerde ÂLÂ Parti’ye yönlendirip bir geçişkenliğe sebep oldu.
Cumhurbaşkanlığı ikinci çeşit seçimlerinde muhalefet seçmeni sandığa götürmekte zorlanabilir zira seçimler öncesinde çok argümanlı sonuçlar ortaya konmuş ve seçmen birinci çeşitte seçimlerin kazanılacağını düşünmüştü. Kemal Kılıçdaroğlu’nun yüzde 60’larda olduğunu argüman eden ve söylemeye dilim varmıyor lakin bu işi sahtekarlık boyutuna taşıyanlar oldu. Her seçim bu halde yapılması artık can sıkıcı bir noktaya ulaştı. Seçimlerden uzun vakit evvel çok yüksek oranlarla tezli anketler görüyoruz. İnsanlara adeta gaz veriyorlar ve seçim yaklaştıkçaboranlar giderek düşüyor. Bu seçimlerde iki favori aday ortasındaki oy farkının muhalefet lehine önemli bir farkta olduğunu gösteren anketler gördük yahut GÜZEL Parti’nin yüzde 19 ila 20 oy alacağını sav eden araştırmalara şahit olduk. Bu araştırmaları yayınlayan kimi şirketler toplum nazarında sağlam olarak bilenen şirketlerdi. Araştırma şirketleri elbette yanılabilir lakin örnek vermek gerekirse bizim her seferinde en yüksek yüzde 12’lerde bulduğumuz YETERLİ Parti’yi siz her keresinde yüzde 19 ila 20 ortasında gösterirseniz sizin öbür bir gayeniz olduğunu düşünmeye başlarım. Araştırma işi algı yahut manipülasyon hedefli kullanılacak bir iş değil. Ben herkesi işin etiğine uymaya davet ediyorum. Bu işe anketörlük yaparak başlayan ve 30 yıldır içinde olan biri olarak söyleme hakkım var. Bizler kamuoyuna karşı sorumluluk taşıyoruz ve bunun şuurunda olmalıyız.
Muhalefetin sarsıntı bölgesinde bulunan seçmenlerin gerçek analiz edemediği görülüyor. Yaşadığımız sarsıntı 1999’da yaşanandan çok daha ağır bir afetti. Lakin buna karşın bölgede Recep Tayyip Erdoğan’ın oyunun düşmediğini görüyoruz. Ben ikinci günden itibaren zelzele bölgesindeydim ve 30 gün orada kaldım. Oradaki atmosferi çok düzgün analiz edebildim. Bölgedeki seçmenin bilhassa sarsıntı konutları konusunda Erdoğan’a daha çok güveniyor. Ben bölgedeki muhalif seçmenlerin bile bir kısmının bu hususta Erdoğan’a daha çok güvendiğine şahsen şahit oldum. Tekrar bunlardan başka olarak bölgede milliyetçi seçmenlerin çoğunlukta olduğunu, muhalefetin birtakım telaffuzları ve siyasetlerinin onları Erdoğan’ın yanında saf tutmaya yönlendirdiğini söyleyebilirim.
GENAR: İkinci çeşitte Cumhur ittifakının siyasetine bir değişiklik beklemiyorum. Meclis çoğunluğunu ardına almış, halkın büyük kısmına siyasetlerini kabul ettirmiş ve ikinci cins için avantajlı bir orana ulaşmış bir Cumhur ittifakı var. Dolayısıyla telaffuzda ya da siyaset da bir değişiklik yapmadan devam edecek bir Cumhur ittifakı göreceğiz. Muhalefet partileriyse birinci olarak teker teker neden bu türlü bir sonuca ulaşıldığının muhasebesini yapacaktır. Bunun akabinde kısa müddet içinde yeni bir telaffuz geliştirip vatandaşın karşısına çıkmaları gerekiyor. Muhalefetin eski argümanlarının halk tarafından benimsenmediği ortaya çıktı. Muhalefetin birtakım telaffuzları seçmenin gözünde üniter devlet yapısının tehlikeye gireceği istikametinde bir izlenim oluşturdu ve seçmen bundan çekindi. Buna HDP’den gelen ve hayli uç olan açıklamalar da eklenince vatandaş huzursuz oldu. Aynı periyotta Cumhur ittifakının altyapı, savunma sanayi ve güç alanında yaptığı yatırımlar geleceğe dair daha inançlı bir perspektif çizdi ve seçmeni ikna etti.
‘SANDIĞA GİTMEME ORANI YÜZDE 20 ARTABİLİR’
GEZİCİ: Seçimlerin Türkiye’nin milliyetçi-muhafazakâr oyları, küçümsenecek bir seviyede olmadığını gözler önüne serdi. Dolayısıyla Türkiye’nin sosyolojik gerçekliklerini dikkate almak başlı başına değerli bir sıkıntı. Bu manada aslında gelecek seçimlerde bu milliyetçi seçmenin telaşlarını kimin dikkate alıp, kimin uygun bir biçimde karşılık vereceği değerli bir belirleyici olacaktır. Son bir hafta-on günde milliyetçi cepheyi, muhafazakâr kitleyi ‘vatansever’ olarak değerlendirdiğimiz bölümü ikna etmek başlı başına kıymetli bir imtihan olacak.
Muhalefetin kazanma ihtimalinden fazla seçime iştirakin düşük olacağı öngörülüyor. Sandığa gitmeme oranın yüzde 20 kadar artabilir. Bu süreçte en dikkat çekilmesi gereken durum bu. Erdoğan’ın yüzde 57- 58 alması demek, yalnızca muhalefeti dizayn etmesi manasına gelmeyecek, birebir vakitte kendi iktidar yapısını da yine organize etmesi manasına gelecektir.