Sanat hayatın tezahürüdür

SERAY ŞAHİNLER- “Arzularım ki fotoğraflarım göz önünde dağınık dursun, kalsın; fotoğraflarıma biri severek baksın, o beni mesut eder” diyor Türk fotoğrafının ‘coşkun’ ressamlarından Zeki Faik İzer…

İş Sanat, doğumunun 118. yılında Türk fotoğrafının öncülerinden Zeki Faik İzer’i “Paris, İstanbul, Nice” isimli stantla anıyor. Kibele Sanat Galerisi’nde düzenlenen stant Kübizmle başladığı sanat hayatına ilerleyen periyotlarda desenler ve soyut figürlerle devam eden İzer’in yapıtlarından sembolik bir seçki sunuyor sanatseverlere. Sanatkarın torunu Ayşegül İzer ile Emre Zeytinoğlu’nun birlikte hazırladığı stantta, çeşitli koleksiyonlardan ödünç alınan yapıtların yanı sıra aile arşivinde bulunan, gün yüzüne çıkmamış İzer tabloları var.

Sergideki her bir tablo onun çok taraflı, durmadan üreten, deneyen anlayışını da yansıtıyor.

Rengin şairi

1905 doğumlu Zeki Faik İzer, birinci fotoğraf eğitimini Agâh Efendi’den almış. Küçük yaşlarda şiire heveslenmiş. 13 yaşında şiir yazmaya başlamış. Şiirleri “İnsan” ve “Akbaba” mecmualarında yayımlanmış. Şiirle mazisini bilmek onun fotoğraflarını daha güzel anlamak için değerli bir ayrıntı. Zira İzer’in tablolarında şiirin ritmi ve rengi de var. Tablolarında coşkunun hâkim olduğu İzer, ‘panoraması’ epey geniş bir ressam.

Akademide eğitim gören ressam D Grubu’nun kurucularından biri. André Lhote’un öğrencisi tıpkı vakitte. Kentin silüetlerinden portrelere kadar yapıtlarına yansıyan her bir ayrıntı onun hayata bakışıyla birbirini tamamlıyor. Şu kelamları sanat anlayışının bir özeti üzere: “Sanat, fikir ve ruh hüviyetinin tabiridir, tezahürüdür.” Stantta yer alan, kâğıt üzerine sulu boya, mukavva üzerine yağlı boya, kontraplak üzerine yapılmış; 1930’lara tarihlenen “Kitap Okuyan Kadın”, “Cihangir Cennet Bahçesi”, “Bâb-ı Humâyun”; ‘40’lı yıllara ilişkin “Dolmabahçe’den”, “Büyükada”, ‘60’lara hakikat yaptığı “Endişeli Kuş”, “Abstre Pentür” isimli tabloları hayat üzere sanatın da bitmek bilmeyen bir arayış hikayesi olduğunu hatırlatıyor.

Özdemir Altan’ın, “İzer’in yaptığı sanat, onun ta kendisidir. Sanatı motamot kendisine emsal. Birinci başlangıçtan en sonuna kadar daima tıpkı organik ve lirik yapı, tıpkı vakitte da hâlâ erişilmesi güç şiddet ve sertlik… Bakın bunlar birbirleriyle çelişen özellikler. Sonra renk, daima renk, içinden geliyor ve aksiyon fotoğrafının süratli temposuyla gerektiği yerlere yerleşiyordu renkler” kelamları bu anlayışı en yalın hâliyle özetliyor. Standa ismini veren, sanatkarın “İstanbul, Paris, Nice” üçgenindeki hayatı, onun bu duraklarda geçirdiği farklı eğilimlerin ve disiplinlerin de ipuçlarını barındırıyor. İzer sanat hayatı boyunca Picasso, Cezanne, Matisse, Velázquez, Rembrandt üzere sanatkarlardan etkilenmiş. Lakin hiçbir vakit tek bir yolu benimsememiş, çeşitliliğin ve ihtimallerin gücüne inanmış. Doğu, batı, çağdaş, klasik ayırt etmeksizin çizerek, boyayarak, etüt ederek tüm ömrüne yayılan bir çalışkanlıkla öğrenmeye çalışmış. Stanttaki her bir tablo onun çok istikametli, durmadan üreten, deneyen anlayışını da yansıtıyor. Eserler hem bu üçgenin içinde üretilen yapıtlardan hem bu durakların onun sanat hayatına eklediği katmanlardan örnekler… Bu istikametiyle, yerin sanatçıdaki yeri ve tesiri de bu standın değerli okumalarından biri.

“Ritmi desende buldum: Bazen hareketli, bazen sükûnet içinde” diyen Zeki Faik İzer’in sanat serüvenine bütünlüklü bir bakış için “Paris, İstanbul, Nice”, düzgün bir fırsat. Stant, 9 Temmuz’a kadar İş Sanat Kibele Sanat Galerisi’nde görülebilir.

Fotoğrafa da meraklıydı

15 Nisan 1905’te İstanbul’da dünyaya gelen Zeki Faik İzer, Vefa Lisesi’ni bitirdikten sonra resime ilgisinin tesiriyle Sanayi-i Nefise Mektebi’ne girdi. 1923-1928 ortasında Hikmet Onat ile İbrahim Çallı’nın öğrencisi oldu. 1928’de Avrupa tahsili için açılan imtihanı kazanarak Paris’te André Lhote Atölyesi’nde “teknik ve estetik bağlamda” dersler aldı. Ünlü oryantalist ressam Achille-Émile Othon Friesz’in atölyesinde gelişimini sürdürdü. Paris Hoş Sanatlar Yüksekokulu’nda seramik ve fresk konusunda çalıştı; kendisini en başta bir ressam olarak gören Amerikalı fotoğraf sanatkarı Man Ray’in yanında artistik rötuş ve solarizasyon metodunu öğrendi. Fotoğrafa olan ilgisi onun his ve fikirlerini kamera aracılığıyla iletmesine yardımcı oldu; pek çok, insan odaklı fotoğraf çekti ve sergiledi. İstanbul’a döndüğünde Ankara Gazi Terbiye Enstitüsü Fotoğraf İş Bölümü’ne öğretmen olarak atandı. 1933’te kendisi üzere yurt dışında eğitim gören genç sanatçı arkadaşlarından Elif Naci, Nurullah Berk ve Zühtü Müritoğlu üzere isimlerle birlikte sanatlarını toplumla paylaşmak gayesiyle “D Grubu”nu kurdu, fakat fikir ayrılıkları nedeniyle 1947 yılında kümeden ayrıldı. Hayatı boyunca sayısız stant açan, yurtta ve milletlerarası ödüllerle sanatını taçlandıran İzer, 1984 yılında İstanbul’a döndü, dört yıl sonra ise hayatını kaybetti.