Pürüzler ortadan kalkıyor

SEYHAN AKINCI- Biz de müzedeyiz” mottosuyla yola çıkan Bongo Arka Project ve Haydi İşaret toplumsal teşebbüsleri ülkemizdeki üç buçuk milyon sağır ve işitme engelli kişinin müzelere erişimi önündeki manisi kaldırmak için Ankara Fotoğraf ve Heykel Müzesi idaresi ile birlikte Türkiye’nin birinci İşaret Lisanı Müze Sanat Sözlüğü’nü ortaya çıkardı. Müze yetkilileri ile birlikte Cumhuriyet devrinden 50 tablo seçen grup bu yapıtları anlatmak için 230 sanat terimini içeren İşaret Lisanı Müze Sanat Sözlüğü’nü ulusal ve milletlerarası işaret lisanı akademisyenleri ve işaret lisanı dil bilimcileri ile birlikte oluşturdu. Biz de Cumhuriyet’in 100. yılına ithaf edilen ve 10 Mayıs Dünya Engelliler Günü’nde erişime açılan sözlüğü Bongo Arka Project Kurucusu Çiğdem Astantaş ile konuştuk.

*İşaret Lisanı Müze Sanat Sözlüğü bugüne kadar hiç değinilmemiş bir alanı dolduruyor. Bu sözlüğün ortaya çıkış sürecinden kelam edebilir misiniz?
Müzelerin yalnızca turistik yerler değil; sanatın, bilimin, tabiatın, teknolojinin, tarihin canlı ispatlarından öğrenilebildiği epey kıymetli eğitim alanları olduklarını düşünüyoruz. Bu kadar değerli eğitim alanlarına erişilebilirlik açısından baktığımızda ise maalesef olumlu bir tablo ile karşılaşamıyoruz. Özel ihtiyaçlı kümeler için müze çalışmalarının olmadığını görebiliyorken, bu durum sağır ve işitme engelli bireyler özelinde daha da derinleşiyor. İşaret lisanının iki bin sözlük kapasitesi, müzelerin kendisini anlatabilmesine imkân sağlayamıyor. Daha evvel nitelikli rastgele bir çalışma yapılamamış olması gerçeği, Bongo Arka Project ve Haydi İşaret toplumsal teşebbüsleri olarak bizleri bu alanda üretmeye teşvik etti. Bir ortaya gelerek birinci müzemizi Ankara Fotoğraf ve Heykel Müzesi olarak belirledik ve görüşmelerimize başladık. Bir devlet müzesi olması nedeniyle gerekli olan prosedürleri tamamladıktan sonra, müze idaresi ile birlikte Cumhuriyet Devri 50 ikonik yapıtı seçtik. Seçtiğimiz bu yapıtları anlatabilmemiz için gerekli olan işaret lisanı sözlerini netleştirdik ve ağır bir akademik çalışma çerçevesinde dört işaret lisanı editörü, iki sağır sanatçı, iki işaret lisanı tercümanı ve iki sanat tarihi uzmanı ile projemizi altı ayda tamamladık. Sonrasında, oluşturduğumuz tabirler yardımıyla 50 yapıtın işaret lisanı anlatımlarını gerçekleştirdik. Tüm sürecimizi Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu Sivil Düşün Programı dayanağı ile tamamladık.

*Bongo Arka Project ve Haydi İşaret toplumsal teşebbüslerinin yolları nasıl kesişti?
Bongo Arka Project olarak Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde görme engelli bireyler için oluşturduğumuz Türkiye’nin Birinci Müze Eğitim ve Tecrübe Alanı ile değerli bir farkındalık sağlamıştık. Haydi İşaret de, sağır ve işitme engelli şahıslar ortasında yapmış olduğu çalışmalarıyla işaret lisanı konusunda farkındalık oluşturuyordu. Süreç bizi, erişilebilirliğin faklı alanlarında çalışan alanlarımızı ortaklaştırmaya yanlışsız yönlendirdi. Bir ortaya gelerek teşebbüslerimizin sahip olduğu yetenek ve hünerleri, müze erişilebilirliklerini sağlamak ismine birleştirdik. Projenin sonuçları kadar, sürecin kendisi de bizler için öğretici ve keyifli olması hedefiyle bir kurgu oluşturarak yola çıktık.

*Sözlüğü oluştururken seçtiğiniz 50 tabloda seçim kriterleriniz nelerdi?
Seçkiyi, sağır ve işitme engelli bireylerin müze koleksiyonunda birinci olarak tanışması değerli olacağını düşündüğümüz yapıtları önceleyerek belirledik. Kronolojik olarak Şeker Ahmet Paşa ve Osman Hamdi Beyefendi ile başlayan koleksiyon, epeyce değerli yapıtlarla devam ediyor. Seçkimizde, Osman Hamdi Beyefendi “Silah Taciri”, Bedri Rahmi Eyüboğlu “Sarı Saz”, Abidin Dino “İşkenceler”, Fikret Muallâ “Balon Satan Kadın”, Neşet Günal “Çocuklar”, Nurullah Berk “Gergef İşleyen”, Nuri İyem “Dededen Toruna”, Orhan Peker “Âşık Veysel” üzere tablolar bulunuyor.

*İşaret Lisanı Müze Sanat Sözlüğü, nerelerde ve nasıl kullanılacak? Sizinle bağlantıya geçen özel ya da kamuya ilişkin müzeler oldu mu?
Bugün İşaret Lisanı Müze Sanat Sözlüğü’nü, 18 Mayıs Memleketler arası Müzeler Günü’nde işaret lisanı ile anlatımlarını tamamladığımız 50 tablomuzu toplumsal medya hesaplarımızdan herkese açık bir biçimde yayınlamayı planlıyoruz. Birinci evrede dijital erişilebilirliği aşabilmeyi ve bu süreçte tüm müzelerde farkındalık yaratabilmeyi amaçlıyoruz. Böylece başka müzelerin de, 3.5 milyon sağır ve işitme engelli kişinin müzelerden yararlanamadığını ve bunun temel hakları olduğunu görebilmelerini istiyoruz. Sürecimizin ikinci evresinde ise hazırladığımız dijital içeriklerin müzelerde QR kod vb entegrasyonlarla yerinde de kullanılabilmesini sağlamak için çalışıyor olacağız.

İşaret Lisanı Müze Sanat Sözlüğü; dört işaret lisanı editörü, iki sağır sanatçı, iki işaret lisanı tercümanı ve iki sanat tarihi uzmanının iştirakiyle hazırlandı. 

“Çocuk versiyonlarını da tamamlayacağız”

*Sanat yapıtlarının işaret lisanıyla anlatımı engelli bireylerin toplumsal hayata entegre olmasında ne üzere katkılar sunabilir?

Türkiye’de maalesef, engelli bireylerin sanat ile irtibatları yeteri kadar sağlanamıyorken, sağır komünite özelinde durum daha da derinleşiyor. Müzelerin sağır ve işitme engelli bireyler için erişilebilir olması, öncelikli olarak kamusal alanda kendileri için düzenlenmiş yerlerin gerekliliği açısından hayli değerli. Başka alanların da tıpkı farkındalığa ulaşmaları için müze çalışmalarının lokomotif misyonu göreceğini düşünüyoruz. Beraberinde sanatın erişilebilirliği, kamusal farkındalığın yanı sıra ferdi gelişim özelinde de epey kıymetli. Bu evrede en önemsediğimiz küme çocuklar. Onların dünyalarında sanatın erken yaşta yer edinmesinin kimlik inşalarında hayli kıymetli olacağını biliyoruz. Sanat yoluyla edinilen tecrübeler hayatlarının farklı alanları için kullanabilecekleri hünerler sağlayacaktır. Bu sebeple yetişkin bireyler için yaptığımız çalışmaların, çocuk versiyonlarını da birinci fırsatta tamamlayacağız.