Ötekini anlamak
Efnan Atmaca- Chimamanda Ngozi Adichie yazdığı kitaplardaki feminist ton ve telaffuzlarıyla hem bayan olmaya hem de ırkçılığa ezber bozan bir bakış açısı getiriyor. Klişeleri yıkıyor, samimiyetsiz tutumu yerle bir ediyor ve ‘gerçeği’ en yalın biçimiyle gözler önüne seriyor. Müspet ayrımcılığı ‘iyi’ ve ‘doğru’ insan olduklarını kanıtlamak ismine bir kalkan üzere kullananların gardını düşürüyor. Yalnızca muharrir olarak üretken değil, tıpkı vakitte hiç durmayan bir aktivist. İnandığı bir davası var ve bu uğurda sahip olduğu tüm yetkinlikleriyle çabaya devam ediyor. Son yılların en bedelli seslerinden biri Adichie. Nijerya’da doğan, üniversiteyi ABD’de okuyan Adichie’nin Doğan Kitap tarafından yine yayımlanan kitabı “Amerikana” -ki bu sıfat Amerikanlaşmış Afrikalılara deniyor- tıpkı tonda. Müellif, uğraşının yapı taşlarından biri olan “Amerikana”yı kendi hayat öyküsüyle benzerlikler gösteren Ifemelu üzerinden kurguluyor.
Maskeler düşüyor
İç savaşın karar sürdüğü Nijerya’da yaşayan Ifemelu toplumun tüm dayatmalarına karşı durarak kendine özgür olabileceği bir hayat yaratmaya çalışan bir genç kız. Bayanın bahtını bonkör bir erkeğin insafına bağlı kalarak yazmaması gerektiğine inanıyor. Çok sevdiği tabip halası Nijerya devlet lideri generalin metresi olduğunda hayal kırıklığına uğruyor. Ailesi tüm olanaksızlıklarına karşın Ifemelu’yu destekliyor ve onun okuması için ellerinden geleni yapıyorlar. Bir de gençlik aşkı var: Obinze! Annesi üniversitede öğretmen Obinze’nin. Birlikte aşkı keşfetmeye çalışırken tıpkı vakitte ortak bir hayat hayali de kuruyorlar ama ABD’de. Nijerya’da hayat hiç kolay değil. Ekonomik çaresizlik, siyasi karışıklık, liyakatsiz idare ile özgürlüğü kısıtlayan gelenekler gençlerin hayallerinin önündeki en büyük mahzurlar. Ülkedeki üniversite grevleri hiç bitmiyor. Ifemelu da devayı general ölünce ABD’ye kaçan halasının yanına, ‘fırsatlar ülkesi’ne gitmekte buluyor. Olağan burs alarak. Obinze ise bir müddet sonra ona katılmak üzere Nijerya’da kalıyor. ABD’ye gittiğinde ‘Siyah’ olduğunu fark ediyor Ifemelu. Irkçılıkla da böylece tanışmış oluyor. Çalışmak, var olmak, bir hayat kurmak için çok uğraş harcaması gerekiyor ABD’de fakat en çok da oradaki toplumsal gerçekliği anlamak güç geliyor ona. ‘Amerikalı Olmayan Siyahlar İçin Amerika’yı Anlamak’ üzerine bir blog yazıyor. Amerikalı Siyahlar ile Beyazların başta Afrikalı Siyahlar olmak üzere göçmenlere bakışını, davranışını irdeliyor bu blogda. Yalnızca o da değil; bayanlara, ilgilere, sınıfsal ayrımlara dair görüşlerini kaleme alıyor. En çok samimiyetsizliği irdeliyor. Kitapta yer alan bu blog yazıları baş açıyor. Zira maskeleri düşürüyor Ifemelu. Ötekine bakıştaki sakatlığın ironik bir eleştirisi yazdıkları.
Yerelden evrensele
Sonra Nijerya’ya dönmeye karar veriyor. Birlikte gelecek inşa etmeyi hayal ettiği gençlik aşkı Obinze’ye duyduğu hasret ağır basıyor bu dönüş kararında. Ülkesine döndüğünde yaşadıklarını da farklı bir blogda anlatmaya başlıyor. Bu kere madalyonun öteki yüzünü gösteriyor. Ülkesindeki çarpıklığın yanı sıra dışarıdan Nijerya’ya bakmak var bu makalelerde. En çok bayanlar nasibini alıyor onun tenkitlerinden. Mahallî bir öykünün evrensele nasıl ulaştığının ispatı “Amerikana”. Zira her ne kadar dünyada olup biteni Siyahlar üzerinden okusa da tüm ötekilerin izini sürüyor Adichie. Onun tenkitlerini dünyanın her yerinde ‘öteki’ olanlarla bağdaştırabiliyorsunuz. Hele de yaşanan göçlerle, yerinden yurdundan olan mültecilerle dünyanın tüm istikrarı altüst olmuş ve yeni bir sistem kurulmaya çalışılırken. Münasebetiyle uzak bir coğrafyanın değil, tam da bugünün kıssası “Amerikana”. Yeterli ve hakikat olmak ismine dayatılan tüm samimiyetsizce yargıların bir eleştirisi. “Türkiye de hissesini alır mı?” diye sorarsanız, karşılığım mutlaka “Evet” olur. Değişmek ve değiştirmek için yaygın söyleme değil, süregelen duruma bakmak gerekiyor. Yazdıklarınızla söylediklerinizle değil yaptıklarınızla var olmanız gerektiğini anlatan bir kıssa Ifemelu’nunki. Tüm makyajlı hayatların simlerini, pullarını, boyalarını kazıyor Adichie bu kitapla. Güç olan sadeliği yakalamaktır mesajını taşıyor kitap ve o sadeliğin süslü, ‘çokbilmiş’ cümlelerde değil özde olduğunun altını çiziyor. Adichie, “Amerikana”yla herkesi özüne davet ediyor; savaşmaya, tertibini bozmaya yürek etmeye, sahip olduklarından vazgeçmeye çağırıyor. Özgür, vicdanlı ve yiğit olmanın tanımını yine yapıyor.