Kuzey Kutbu’na ticaret açılımı

Önder Yılmaz  –Küresel ticaret rotasını genişleten Türkiye, kutup bölgelerinde artan global rekabetin dışında kalmamak için yeni adımlar atıyor. TBMM Dışişleri Komisyonu’nda, kutuplarda ticaretin kapısını açacak olan Spitsbergen Mutabakatına Türkiye’nin de taraf olmasına ait kanun teklifi kabul edildi. Dışişleri Bakan Yardımcısı Yasin Ekrem Serim, Svalbard kadro adalarının statüsünü belirleyen Spitsbergen Anlaşması’na isteyen her ülkenin taraf olabildiğini belirterek, muahedeye 46 ülkenin taraf olduğunu anımsattı. “Bu durum, tek başına Arktik bölgesinin gitgide artan ehemmiyetini göstermesi açısından dikkat çekicidir” diyen Serim, Türkiye’nin Anlaşma’ya taraf olarak faydalanabileceği hakları şöyle özetledi:

Balıkçılık yapılacak

“Ülkemiz gemileri ve vatandaşları, Svalbard takımadalarında ve kara sularında balıkçılık ve avcılık alanlarında öbür taraf devletlerle eşit haklara sahip olacaktır. Vatandaşlarımız adalarda mal mülk edinme ve kullanımı konusunda taraf devletlerin vatandaşlarıyla eşit haklara sahip olacaktır. Adalarda yaşayanlar mahallî düzenlemelere tabi olarak denizcilik, madencilik, endüstriyel ve ticari faaliyetlerde bulunabilmekte olup, muahedeye taraf olmamız durumunda vatandaşlarımız da bu haklardan yararlanabilecektir.”

Zengin yataklar

Tüm bu alanlarda düzenleme yapma yetkisinin mutabakatla Norveç’e verildiğini bildiren Serim, “Ancak bunu yaparken Norveç’in taraf devletlerin vatandaşlarına ayrımcı muamele yapamayacağı karara bağlanmıştır” dedi ve Anlaşması’nın bilim etraflarının de ilgisini çektiğine dikat çekti. Serim, bilim etraflarının bölgeye ilgisine ait şunları kaydetti:
“2018-2022 tarihli Ulusal Kutup Programımız dâhilinde önümüzdeki periyotta ülkemizin Antarktika’nın yanı sıra Arktik bölgesine de bilimsel faaliyetlerini ağırlaştırması hedeflenmiştir. İştirakimiz Arktik Kurulunda gözlemci statüsü elde etme bahtımızı da arttıracaktır. Doğal kaynaklardan yararlanma kurallarının kolaylaştığı malum olmakla birlikte, Svalbard etrafında çok varlıklı mineral yataklarının bulunduğu bilinmektedir. Mutabakat ya taraf olmakla ülkemizin bölgedeki varlığının güçleneceğini, bilim ve iş insanlarımızın bölgeye ilgisinin artacağını ve bilimsel faaliyetlerin giderek daha fazla katma paha sunacağını gözlemliyoruz.”

Yeni İpek Yolu

TÜBİTAK MAM Kutup Araştırmaları Enstitüsü Genel Müdürü Burcu Özsoy da seçim öncesinde Arktik bölgesine ait Dışişleri Komisyonu’na uydu fotoğrafları eşliğinde animasyonlu sunum yapmıştı. Dünyanın yaşadığı iklim değişikliğinin en temel sebebinin Arktik’teki deniz buzlarının azalması olduğunu vurgulayan Özsoy, “Maalesef ki neredeyse 3’te 1 oranda azalmış deniz buzları yüzünden okyanusun ısısı, atmosferin soğuğu çatışıyor ve şu an iklimimizdeki ekstremleri ve felaketleri yaşıyoruz” değerlendirmesinde bulundu. Özsoy, ticaret rotalarının nasıl değiştiğini de şöyle anlattı:

“Özellikle Çin’in kuzeyde yeni bir ‘İpek Yolu’ olarak nitelendirdiği rotalar… Aslında kuzeyde eriyen deniz buzundan açılmış yolun ticari olarak kullanımı, karasal olarak kullanılan alanlar ve daha evvelki kullanılan alanlara bakıldığında; azalan deniz buzlarından çok önemli bir deniz ticaret rotasında kazanım kelam konusu. 2040 ve 2059’a baktığımızda açık olacak alanların günümüze kıyasla ne kadar arttığı ve kuzey noktasından artık buza kuvvetli gemilerin direkt olarak geçebileceğini de görmekteyiz. 20 bin kilometrekarelik güney rotası, kuzey rotasında 13 binlere düşüyor. Yani arada; Arktik deniz buzlarının da azalımıyla kuzeyde önemli manada bir ticaret rotasının oluşumu mevcut.”

Özsoy, tıpkı vakitte deniz kaynakları ve deniz canlılarının da değişen iklimle birlikte kuzey bölgelere göç ettiğini belirtti.

Tamamen vizesiz bölgeler

Svalbard Antlaşması olarak da bilinen Spitsbergen Antlaşması, 9 Şubat 1920’de Paris’te imzalandı. Norveç’in Svalbard’daki Arktik takımadaları üzerindeki egemenliğini tanımlayan mutabakata nazaran, adalarda Norveç maddeleri geçerli değil ve takımadalar askersizleştirildi. İmza sahipleri, adalarda ticari faaliyetlerde bulunmaları için eşit haklara tabi tutuldu. Eşsiz bir biçimde takımadalar, büsbütün vizesiz bölgeler oldu.

Hidrokarbon rezervleri

Türkiye’nin bölgede balıkçılık ve avlanma, denizcilik, madencilik, ticaret ve endüstriyel faaliyetlerinde bulunma hakları olacağına işaret eden TÜBİTAK MAM Kutup Araştırmaları Enstitüsü Genel Müdürü Burcu Özsoy, hidrokarbon, petrol ve doğalgaz yataklarına dikkat çekti. Kuzey ülkelerinin Arktik’teki hidrokarbon rezervleri ve petrole platformlar kurarak ulaştığına değinen Özsoy, “Türkiye’nin bu bölgede kabiliyetinin artması, ticaret rotalarında kendi deneyimlerimizin oluşması, denizcilik faaliyetleri, ortak altyapı projelerinin geliştirilmesi kelam konusu” tabirlerini kaydetti.