‘Kadınlar için eşit oyun alanı yok’

Ceyda Ulukaya  – Women’s Entrepreneurship EXPO’nun son evresi olan EXPO Capital Quest’e Milliyet’in sorularını yanıtlayan BM Bayan Ünitesi Avrupa ve Orta Asya Bölge Yöneticisi Alia El-Yassir, bayan girişimcilerin işlerini büyütmek konusunda en fazla manisi profesyonel ağların içinde yer almakta yaşadığını belirterek, bu cins ağlar oluşturarak bunu telafi etmeye çalıştıklarını söyledi.”  

Zorluklara karşın… 

Kadın girişimciliği iş dünyası ekosistemimiz için neden değerli? 

Girişimcilik ekonomik büyümenin temel itici güçlerinden biri. Bayanlar tarafından yönetilen işletmeler de bu itici güçte kilit bir rol oynuyor. Lakin bayan girişimcilerin karşılaştıkları tecrübeleri erkek meslektaşlarıyla karşılaştırdığınızda çok daha fazla pürüzle karşılaşıyorlar. Biz de bayan olmalarından kaynaklanan bu mahzurları ortadan kaldıracak ve onlara iş dünyasında rekabet etme talihi verecek değişiklikleri gerçekleştirmeye çalışıyoruz. Şu anda gördüğümüz ekonomik büyüme ne olursa olsun, zorluklara karşın gerçekleşiyor. Hasebiyle mahzurları ortadan kaldırdığımızda ekonomik büyümenin ne kadar büyük olacağını hayal etmemiz gerekir. Bu yüzden bu mevzuyu ele alıyoruz. Zira, bu bayanların da üstlenmek istedikleri bir şey. Onların hayali. Katkıda bulunmak istiyorlar, yenilikçi fikirleri var. İnsanların hayatlarına dokunan fikirleri var ve bunu gerçeğe dönüştürmek istiyorlar. Birçok vakit daha büyük bir düzgünlük için lakin birebir vakitte âlâ bir iş mantığıyla. Bu da iş dünyasının ve ülke iktisadının faydasına. Münasebetiyle bayan girişimciliğini desteklememiz için çok fazla neden var. Soruyu tahminen de neden olmasın formunda sormalıyız. Neden olmasın? Buna verecek bir yanıtım hakikaten yok.  

Profesyonel ağlar 

Karşılaştıkları zorluklar çerçevesinde bayan teşebbüsçüler en çok hangi cins dayanak sistemine muhtaçlık duyuyorlar? 

Kadın girişimcilerin işlerini büyütme maharetlerini etkilediğini gördüğümüz şeylerin başında network dediğimiz profesyonel ağların içinde yer alamamak geliyor. Bunun birçok farklı nedeni var. En değerlisi yapısal bir sorun olan bayanların fiyatsız iş yüküdür, zira onların vaktini azaltıyor. Halbuki bu profesyonel ağlar bir cins olasılıklar ortamıdır ve gerçek fırsatlara erişebilmek için bu ortamında olmanız gerekir. Bu daha çok şirketlerin dışında, odaların dışında, insanların ağ kurduğu alanlardır. Ve erkekler çoklukla bu tıp olasılıkların var olduğu gayri resmi ağlara sahip olma fırsatlarına sahiptir. Bu nedenle, bayanların kendi ortalarında bu çeşit ağlar oluşturarak bunu telafi etmeye çalışıyoruz. Ayrıyeten, aktiflikte de örneklerini gördüğümüz biçimde, bayan kurucuların diğer bayanları istihdam etme ve işlerini büyütme olasılıklarının çok daha yüksek olduğunu biliyoruz. Risk sermayesi şirketlerinde çalışanların öbür bayanlara yatırım yapma mümkünlüğünün çok daha yüksek olduğunu biliyoruz. Bu çeşit alanlar yaratmamız sahiden çok kıymetli. Velhasıl eşitlik fikrinden bahsediyorsak, dışarıda erkekler ve bayanlar için eşit bir oyun alanı bulunmuyor. Münasebetiyle bayanların karşılaştıkları zorlukları anladığınızda, bu zorlukları farklı bir biçimde ele alabilirsiniz. Ortaklarımızla birlikte yapmayı umduğumuz şey de bu.  

Birbirlerini destekliyorlar 

Kadın girişimcilerin ayrıyeten birbirlerine yardımcı olduklarını, birbirlerinden öğrendiklerini de görebiliyoruz.  

Kesinlikle. Daha fazla tecrübeye sahip bayan teşebbüsçüler bu tecrübesi başkalarıyla paylaşabiliyor. Bence bu aktiflik etrafında gördüğümüz şey bu; bayan teşebbüsçüler birbiriyle irtibat kuruyorlar, birbirinden rehberlik istiyor lakin tıpkı vakitte birbirlerini de destekliyorlar. Birbirlerini motive etmeye yardımcı oluyorlar ve tıpkı Yıldız Holding’den Ali Ülker’in söylediği üzere “Başarısız olduğunuzda ayağa kalkın” iletisini birbirine iletiyorlar. Zira bu tıp bir güç ve kararlılık bulmak, tam olarak neyi deneyimlediğinizi ve başarısız olduğunuzda yaşadığınız hisleri bilen ve böylelikle sizi devam etmeniz için motive edebilecek diğerlerine sahip olduğunuzda daha mümkündür ve bence çok kıymetli bir takviyedir. 

Kadınlardan satın almak 

Capital Quest’in yatırım seviyesinde yarattığı tesire dair gözlemleriniz neler? 

Biz de hâlâ öğreniyoruz ve bu cins bir süreci birlikte geliştirmek istiyoruz. Mantıklı olan nedir, bayanları nasıl bir ortaya getirebiliriz ve tıpkı vakitte işlerini büyütmek için muhtaçlık duydukları sermayeyi ellerinde tutanlarla nasıl bir ortaya getirebiliriz? Yatırımcılara yönelik bu sunum konseptini birinci kere geçen yıl pilot uygulama olarak gerçekleştirmiştik. Bu yılki aktifliği oradan öğrendiklerimiz üzerine inşa ettik. Gelecek yıl daha da farklı ögelere sahip olacağını düşünüyorum. Zira yatırımcılarla ve bayanlarla bu tecrübesi nasıl daha uygun hale getirebileceğimizi, daha fazla ne yapabileceğimizi konuşacağız. Elbette şahane bir iş fikri olsun ve yatırımcı bu fikrin üzerine atlayıp yatırım yapsın isteriz lakin günün sonunda bunlar iş kararları. Ve bu bir hayır aktifliği değil. Umuyoruz ki bayan girişimcilere muhtaçlık duydukları sermayeyi elde etme seyahatinde bir adım daha ileri götürelim. Bu yüzden buna Capital Quest (Sermaye Arayışı) diyoruz. Bayan girişimcilerin bu seyahatine medyanın eşlik etmesi de çok değerli; zira her şeyden evvel bunun pek çok bayan teşebbüsçü için ne kadar sıkıntı olduğunu kamuoyunun anlamasını istiyoruz. Hasebiyle toplumsal sorumlulukla hareket edip bayan girişimcilerden satın almaya çalışarak onları destekleyecek kararlar alabiliriz. Bayan girişimcilerin seyahati ve bu bayanların başka genç bayanlara ilham vermelerini istiyoruz zira onlar global bir şirketin lideri olacak bir sonraki başarılı yöneticiler olabilirler. Neden olmasınlar? Bunu başarabilen pek çok kişi gördük. 

YATIRIMCILARIN GÖZÜNDEN

Capital Quest’de bayan girişimcilerin projelerini dinleyen heyet üyelerine yatırımcı perspektifiyle kıymetlendirme kriterlerini ve müşahedelerini sorduk:

‘Engellere karşı çalışma mahareti gördük’

Theresa Niederle  

(Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası -EBRD- Baş Ekonomisti):  

Kadın girişimcilerle karşılaştığınızda ne kadar farklı olduklarını çabucak anlıyorsunuz, işlerine inanıyorlar ve yaptıkları iş konusunda sahiden tutkulular. Bu da ortalarında fark gözetmeyi zorlaştıran bir şey, zira herkes son derece tutkulu ve pazardaki gereksinimlere hitap ediyor. Münasebetiyle daha çok uygulamaya bakmak gerekiyor. Yani kişi işini nasıl hayata geçireceğini ne kadar biliyor? İşlerinin riskleri ve fırsatları hakkında ne kadar düşündü? Yol boyunca karşılaşabilecekleri kilit adımlar neler? Bazen işi başarılı kılmak için neyin gerekli olduğunu daha az anlayabilirler ve bence bu türlü bir aktifliğin emeli da bu. Sorular sorarak karşılaşacakları potansiyel mahzurlara hazırlanmalarına yardımcı olmak ki bu çok olağan. İşletmelerde başarıyı görmek için karşılaşacakları mahzurlardan kimilerinin ne olacağına dair bir farkındalık görmeye, bu zorlukların üstesinden gelmek için kullanabilecekleri hünerlerin ya da sunabilecekleri birtakım tahlillerin neler olduğunu anlamaya çalışıyoruz. Bu kademede işletmelerin birden fazla tohum evresinde sayılır. Bu yüzden bence daha çok fikirle ve grubun bu fikri hayata geçirebilme kapasitesiyle ilgili. Biz de daha çok ikna edici fikirler, tutku ve hepsinin kendi ülkelerinde karşılaştıkları mahzurlara karşı çalışma marifeti gördük.  

Ağırlıklı erkekler var 

Benim ilgimi bilhassa Stem Sisters projesi çekti; zira EBRD olarak yeni teknolojilerde, yeşil dönüşümde ve dijital dönüşümde bayanları teşvik etmekle çok ilgileniyoruz. Bunların hepsi Türkiye için de kilit öncelikler. Türk iktisadının AB’ye ihracat yapmaya devam edebilmesi için daha yeşil olması gerektiğini biliyoruz. Türkiye’deki KOBİ’ler de dahil olmak üzere devasa imalat dalının daha dijital hale gelmesi gerektiğini biliyoruz. Fakat sorun şu ki yeni ortaya çıkan bu meslekler için kâfi iş gücü yok ve iş gücünün olduğu yerlerde de yüklü olarak erkeklerin olduğunu görüyoruz. Münasebetiyle, kız çocuklarının erken yaşlarda bu dallara iştirakini artırmak sahiden çok kıymetli bir uğraş. Genelde devlet takviyeli pek çok program var, tahminen özel dalın mentor ya da rol model olarak dahil olabilme imkanı da var fakat bu sınırdan para kazanmanın bir yolunu bulmak farklı bir yaklaşım. 

‘Kadın varsa bu çok uygun bir göstergedir’

Olga Melniciuc  

(Business Angel Moldova’nın kurucusu): 

Yatırımcı olarak kıymetlendirmemiz ekseriyetle işin hangi evrede olduğuna nazaran değişiyor. Erken kademe teşebbüsler için kurucu takıma bakıyoruz, adanmışlık ve tutkuya sahip tecrübeli bir grup mi? Piyasadaki trendlerle eşleşen yenilikçi bir fikre sahip mi? Tıpkı vakitte cazibeye bakıyoruz, yani piyasada eserin uygun olduğuna dair bir algı var mı? Satılabilir mi ya da satışlar nasıl gidiyor. Birkaç yıllık tecrübeye sahip şirketlere gidersek, o vakit finansallarına da çok dikkatle bakarız. Etkinlikteki projeler ortasından sanırım teknoloji teşebbüslerinden kimi şirketleri seçerdim. Örneğin Kazakistan’dan gelen pazaryerini nitekim çok sevdim. Kurucuların 6 yıldan fazla tecrübeye sahip olmaları kıymetli. Kurucuları 2 bayan, 1 erkek, bu onların birinci projesi değil. Daha evvel başarısız da olmuşlar, bir startup için âlâ bir şey, ne yapmayacaklarını biliyorlar. Aktiflikte çok küçük işletmeler de çok büyük fikirler de gördük lakin her bir bayan girişimcinin ortak özelliği yaptıkları işe duydukları tutkuydu ve bunu görmek beni hakikaten çok memnun etti. Bir yatırımcı olarak bayan ve erkeklere farklı gözle bakmam. Zira bu takımı nasıl büyüteceği, takımın performans kapasitesi ile ilgilidir. Fakat bayanların bir iş yaptıklarında nitekim çok çalıştıklarını, çok tutkulu olduklarını ve kendilerini işe adadıklarını biliyorum. Ekseriyetle takımda bir bayan kurucunuz varsa bu ekseriyetle çok uygun bir göstergedir. Bu biraz da benim önyargım ancak şunu söyleyebilirim; Bana bir bayan, bir erkek 2 teşebbüsçü verseniz ve hangisine yatırım yapardınız deseniz, ikisinin de tıpkı özelliklere sahip olduğunu düşünürsek, bayanı seçerim zira iş dünyasında bayanların sayısı erkeklerden çok daha az. Bayanlar erkeklerden daha fazla bayan istihdam etme eğiliminde ve bu da tesir yaratıyor. Ayrıyeten daha hassas, daha çalışkanlar ve duygusal zekaya sahipler. Bazen olumsuz olan şey, çok risk almayıp daha yavaş büyüme eğiliminde olmaları lakin bu da zati kesime bağlı.