İnsan bu gezegenin neresinde?

Seray Şahinler- Global ısınmanın yol açtığı fırtınalar, seller, felaketlerle kopup gelen dev kökler, büyük tomruklar… Bir yanda insan eliyle ‘inşa edilmiş’ bir tabiat öbür tarafta hiç tahrip edilmemiş yeryüzü imgesi. Alper Aydın, Ordu’da gerçekleşen birinci ferdî standı “Fata Morgana”da yanan ağaçlardan, batan gemilerden, mitlerden, gelenekten ve gelecekten dem vurarak ekolojik süreçte insanların, mekânsal varoluşlarını sosyolojik, tarihî, arkeolojik bir altyapıyla irdeliyor.

“Fata Morgana”, ismini bölgede sıkça görülen bir hava olayından alıyor. Güneş ışınlarının güçlü biçimde denizin üzerine vurmasıyla birlikte ufuk çizgisini öne alıyor. Ve denizin üzerinde bulunan her şey uçuyormuş hissi veriyor. Böylelikle gerçekle ‘gerçek gördüğümüz’ şeylerin ortasındaki gelgitleri güzelce flulaştırıyor. Aydın da bu stantla gerçek olarak algıladığımız her şeyin gerçek olmadığını, gerçekliği tartışmaya açtığını söylüyor.

Açık hava bienali

Sergi, Ordu’nun dört farklı tarihî ve coğrafik yerine yayılmış. Bu istikametiyle bir ‘solo bienal’ tadında. 100 hektarlık alana yayılan Fata Morgana’nın yerleri Yason Burnu, Yason Kilisesi, Taşbaşı Sanat Alanı ve Sülü Burnu, standın sıkıntısını anlatmaya değerli katkı sunuyor. Sanatçı heykel, enstalasyon, çizim, fotoğraf ve doğal materyallerle yapılmış geri dönüştürülebilir düzenlemeleriyle gelenekten ve gelecekten besleniyor. Aydın, “Fata Morgana”da tabiatla iştirak kurduğunu ve tabiatın kelamlarını aktarmaya çalıştığını söylüyor. 

Serginin birinci yeri kentin merkezindeki Taşbaşı Sanat Alanı. Burası “Fata Morgana” manifestosunun girizgâhı. Sanatkarın yedi yıl boyunca ürettiği 36 çizimden oluşan “Fikir Çizimleri”, şimdi fikir etabındaki bir tasarının nasıl geliştiğine şahit ediyor izleyiciyi. Tekrar tıpkı yerde yer alan ve “Fikir Çizimleri” ile konuşan 2023 tarihli “Fa Mo” ile “Parça” da sürecin sonucunu temsil ediyor. “Fa Mo” ahşap plastik insan iskeleti modeli standın “sembol” yapıtlarından biri. Birinci bakışta kuşağı tükenen bir hayvan cinsini andıran, nakliye kasalarının üzerine yerleştirilmiş iskelet, yeni bir hibrit insan formu. İnsanın ömür pratiğiyle dünyaya uygun olup olmadığını sorgulayan dört insan replikası, geleceğe dair bilişsel bir hipotez ortaya koyuyor ve insanın tabiatla uyumlu biçimde gelecekte yaşama gayreti nasıl olurdu sorusunu soruyor. Aydın, yapıtı taşıma kasasının üzerine koyarak insan egosuna gönderme yaptığını söylüyor: “Ya kırılır, ya yok olursunuz”.

Yason Kilisesi’ndeki köksüz ağaç, gidecek yerimizin kalmadığını hatırlatıyor.

Gökkubeye beğenilen bir sada

Son yıllarda sel felaketlerinin yaşandığı Ordu’da ırmak kenarlarında yer alan birçok yerde büyük tahribat yaşandı, bitki tipleri tahrip oldu ya da büsbütün yok oldu. Yason Burnu’ndaki işler, bu kayıpların izini sürüyor. Felaketin belleğinden kalan ağaç modülleri üzerine yapılan müdahaleler, kökleri ve kolları olmadan asılı duran bir ağacın gövdesinin hangi kıyıya vuracağı meçhullüğü, yaşananların da kaydını tutuyor.

Yason Kilisesi’nin önünde dev çanakları andıran iki başka kubbe formu, mimarlık pratiğinden beslenen bir iş. Aydın, mimari fonksiyonunun yanı sıra bir hedefin gösterisi olarak işlevlendirilen Ayasofya ve Kariye’nin kubbesini Yason Kilisesi’nin iki tarafına yerleştirmiş. Kariye’nin Pareklezyon kubbesinde yer alan Meryem ve İsa işlemeleri ile Ayasofya’nın kubbesindeki Arapça kaligrafilerden oluşan sürece; gökkubbenin birer temsili olarak açık havada gökyüzü ile birleşiyor. Aydın, insanlığın gökkubbe temsili olan bu iki kubbeyi yerlerinden azade ederek, kubbeleri üzerimizden alarak yanımıza koyarak hayal gücünün potansiyelinin öbür gezegenleri keşfetme mümkünlüğünü ortaya koyuyor. Kendi ekseninde 360 derece dönen iki büyük çanak anten, gezegenin hareketlerini de takip ediyor.

Sergi 20 Ağustos’a kadar deneyimlenebilecek. 

Post Apokaliptik Anlatı

Kilisenin içinde izleyicileri “Post Apokaliptik Anlatı” bekliyor. Buradaki iki farklı ağaç gövdesinden birinin üzerinde istikrarda durmaya çalışan insan figürü ile karşısında tabiatın temsili olarak addedilen dişi bir kurt var. Hangisi hareket ederse dengeyi bozacak! Kilisenin ortasında ise sütunların bir modülü üzere hissettiren tavandan sarkıtılan yıkılmış ağaç gövdesi görüyoruz. Ağacı saran yılanın gövdedeki varoluş biçimi, ağacın köksüz oluşu ‘gidecek yer kalmadı’ düşüncesine referans veriyor. Aydın burada Yason’un kendi geçmişi ve hafızasıyla da bağ kurmuş. Ordu’da yaşayan ve atölye çalışmalarını Yason’da sürdüren sanatçı, ağacı saran yılanın burayı temsil ettiğini, geçmişte Yason’un etrafındaki jeolojik kayalık formlarından dolayı burada beyaz bir yılanın uyuduğu mitine referans vererek yaşananları ve yaşanamayanları yılan üzerinden temsil ettiğini aktarıyor.

Hollandalı ressam Hieronymus Bosch’un 1490-1500 yılları ortasında yaptığı triptik tablosu “Dünyevi Zevkler Bahçesi”nin sol panosundaki cennet tasviri ise dönüştürülmüş plastik, polyester, reçine ve demirden yapılan “Hayatın Kaynağı”na atıf yapıyor. Sülü Burnu’ndaki bu etkileyici çalışma fırtınalarla kıyıya gelen plastik çöplerin dönüştürülmesiyle kıssaya katkı sunmuş. Yapıtın Sülü Burnu kıyısında, içi deniz suyuyla dolu antik taş ocağının ortasına yerleştirilmesi ise manalı.

Taş yerinde ağır

Karadeniz’in kendisi de stant yerlerinden biri. 2011’den beri devam eden “Taşların Gerçek Ağırlığı” serisinde Aydın, kıyı kıyısındaki kayaların yüksekliğini ölçerek yüklerini hesaplıyor. Süreksiz boyalar kullanarak, kayaların üzerine yüklerini yazarak insan ve tabiat ortasında da yeni bir irtibat lisanı yaratıyor.

“Fata Morgana”, tabiattaki değişimlerin izlemesine imkan sağlayan, üzerinde çok düşünülmüş, çok çalışılmış başarılı bir anlatı. Bir sanatkarın kendi kökleriyle kurduğu münasebete ‘aidiyet, kimlik, bellek’ üzerinden bakıldığında tamamlayıcı bir rolü de var. Bu büyük açık hava standı, 20 Ağustos’a kadar varoluşa dair hakikati anlatarak derin ve tinselleştirilmiş bir stant tecrübesi yaşatacak.