İktisada yükü 2 trilyon TL!

Önder Yılmaz / Ankara – Devlet Kahramanmaraş merkezli zelzelelerin yaralarını sarmak için hummalı çalışmalar yürütürken, bakanlıklar yıkımın ve tekrar ayağa kalmanın bedelini kalem kalem hesapladı. Milliyet’in ulaştığı datalara nazaran, Ulusal Eğitim Bakanlığı uygunlaştırma ve tekrar yapılandırma gereksinimlerinin maliyetini 160 milyar 577 milyon TL olarak tespit etti. Ulusal Savunma Bakanlığı 50 milyar 598 milyon TL maliyet hesabı çıkarırken, Sıhhat Bakanlığı da 88.9 milyar TL’si yatırım sarfiyatı olmak üzere toplam sarfiyatların 95 milyar 579 milyon TL ulaştığını kaydetti. Hazine ve Maliye Bakanlığı 97.85 milyar TL bedel hesabı yaparken, Kültür ve Turizm Bakanlığı yalnızca turizm kesimine çıkan bedelin 2 milyar 365 milyon TL’ye ulaştığını bildirdi. Cumhurbaşkanlığı ise TBMM’ye gönderdiği raporda zelzelelerin Türkiye iktisadı üzerindeki toplam yükü için “yaklaşık 2 trilyon TL düzeyinde” tespitinde bulundu. 

Enerjideki maliyet 

Milliyet’in ulaştığı dokümanlara nazaran bakanlıkların kalem kalem bedel hesaplamaları şöyle: 

Enerji Bakanlığı, yalnızca elektrik üretim bölümünde 711 milyon TL maliyet hesabı çıkardı. Sarsıntı bölgesindeki elektrik dalındaki toplam hasarın 11 milyar 533 milyon TL olduğunu belirten bakanlık, doğal gaz kesiminde de felaket sonrası 1.26 milyar TL’lik maliyet hesabı çıkararak “Deprem bölgesinde tespit edilen elektrik, doğal gaz ve akaryakıt bölümlerindeki toplam hasar meblağı 13 milyar 159 milyon TL’dir” bilgisini verdi. 

Sınır güvenliği 

n Ulusal Savunma Bakanlığı, merkez teşkilatı ve Genelkurmay Başkanlığı bünyesindeki tüm ünitelerin kayıp maliyetinin 1.9 milyar TL civarında olduğunu, kara, deniz, hava kuvvetlerindeki kayıplar dikkate alındığında toplam maliyetin 50 milyar 598 milyon TL’ye ulaştığını kaydetti. 

Sağlıkta toparlanma 

Sağlık Bakanlığı, sıhhat tesislerinin yine ihya edilme çalışmaları için 42 milyar TL’si birinci basamak sıhhat tesisleri olmak üzere yatırım masraflarının toplamının 88 milyar 929 milyon TL olarak öngörüldüğünü belirtti. Bakanlık, çelik konstrüksiyonlu acil durum hastanesi üretimi için 12.2 milyar TL hesap çıkarıldığını, bina tamiratlarına da 2 milyar 500 milyon TL ödenek gereksinimi olduğunu lisana getirdi. Ziyan gören tıbbi aygıtlar başta olmak üzere sıhhat donanım masrafları için 20 milyar 561 milyon TL gerektiğini, gereksinim olan toplam masrafların de 95 milyar 579 milyon TL olduğunu kaydetti. 

Gençlik ve Spor Bakanlığı tesisler ve öğrenci yurtlarının bakım tamir maliyetinin 4 milyar 171 milyon TL olduğunu, yeni yapılacak yurtların maliyetinin de 8 milyar 40 milyon TL olarak hesaplandığına işaret etti. 

MEB’de iyileşme 

Milli Eğitim Bakanlığı da raporunda, bölgedeki 17 bin 479 eğitim kurumunun neredeyse tamanın ağır, orta ve hafif hasarlı olarak etkilendiğine dikkat çekerek, “Meydana gelen ziyan süreksiz öğretme-öğrenme tedbirleri, zihinsel ve duygusal refah üzerindeki tesir, öğretmenlerle ilgili kayıplar ve okulların geri dönülebilecek derecede inançlı hale getirilmesi maliyetlerinden kaynaklanmaktadır. Uygunlaştırma ve yine yapılandırma gereksinimlerinin maliyeti, eğitim sistemimizde önümüzdeki süreçte yaklaşık 160 milyar 577 milyon 447 bin 768 TL’dir” tespitinde bulundu. 

Hazine’nin hesabı 

Hazine ve Maliye Bakanlığı oluşabilecek iddiası maliyete ait 97 milyar 850 milyon TL’lik fatura çıkarırken, iddiası gelir kaybının ise vergisel yükümlülükler dahil 39.5 milyar TL’ye ulaştığını bildirdi. 

Aile Bakanlığı da “depremler, birey, aile ve toplum üzerinde maddi ve manevi kayıplar yanında ekonomik ve toplumsal alanlarda da büyük yıkımlara sebep olmuştur” vurgulamasını yaparak, hasar maliyetinin 889 milyon 475 bin TL olarak hesaplandığını belirtti. 

Çalışma Bakanlığı, kurumsal maliyet hesaplamalarını devam ettirirken, İşsizlik Fonu’ndan 12 milyar TL takviye sunulacağını söz etti. 

Ticaret Bakanlığı, sarsıntı bölgesindeki esnaf, tacir ve işletmelerin yaşadığı mülk ve mal kaybının toplamda 346 milyar 334 milyon 866 bin TL’yi bulduğunu beyan etti. 

Ulaştırmaya 436 milyar TL 

Ulaştırma Bakanlığı ise kara, hava, deniz ve demir yollarına ait kalem kalem maliyet hesabı çıkardı. Bakın tamirat için 435 milyar 648 milyon TL ödenek hesabı yapıldığını, tüm üniteler için toplam maliyetin ise 436 milyar 465 milyon 330 bin TL’ye ulaştığını belirtti. Yapılmaya başlanan ve yapılacak yatırımlara ait sayıları da veren Ulaştırma Bakanlığı, 29 milyar 465 milyon 132 bin TL’lik bedel oluştuğunu kaydetti. 

Turizmin maliyeti 

Kültür ve Turizm Bakanlığı, zelzelenin kültür varlıkları üzerinde yarattığı hasarın 27 milyar 500 bin TL’lik maliyet yarattığını bildirdi. Turizm bölümü ve turistik tesislerin sarsıntıya ait kayıp ve ayaklandırılması maliyetlerine de değinen bakanlık, turizm tesisleri açısından toplam maliyetin 2 milyar 365 milyon 172 bin TL olduğu değerlendirmesini yaptı. Bakanlık, ayrıntılı çalışmasında cemevlerindeki hasır ve toparlanma maliyetinin de 20 milyon 150 bin TL olarak öngörüldüğünü tabir etti. 

* Adalet Bakanlığı; 29 milyar 876 milyon TL, Dışişleri Bakanlığı 5 milyon 561 milyon TL, belediyeler de 7 milyar 511 milyon TL maliyet hesabı çıkardı. 

Milli gelirin %9’u 

Cumhurbaşkanlığı’nın TBMM’ye gönderdiği yazıda ise alandan gelen bilgiler ışığında hesaplamaların her gün değişebildiği kaydedildi. Oluşan hasarın giderilmesine yönelik Merkez Bütçe’den harcamaların yapılması gerektiğine dikkat çeken Cumhurbaşkanlığı, 1 Nisan’a kadar 88.5 milyar TL’lik ödenek tahsisinin yapıldığını, bunun 51 milyar TL’sinin harcamaya dönüştüğünü bildirdi. Sigortacılık bölümü, esnafın kaybı ve makroekonomik tesirlerin dikkate alındığı vurgulanan raporda, “depremin yol açtığı felaketin Türkiye iktisadı üzerindeki toplam yükünün yaklaşık 2 trilyon TL (103,6 milyar dolar) seviyesinde olduğu kestirim edilmektedir. Bu büyüklüğün 2023 yılı ulusal gelirinin yaklaşık yüzde 9’una ulaşabileceği öngörülmektedir” değerlendirmesi yapıldı. 

Asi kıyısında, enkazlar temizlendi

Depremden en çok etkilenen bölgelerin başında gelen Antakya’da enkaz kaldırma çalışmaları tüm süratiyle devam ediyor. Antakya Merkez’de asi ırmağı kıyısındaki yıkılan apartmanlar büsbütün temizlenince ortaya çıkan boş alanlar insansız hava aracıyla bu türlü görüntülendi. Ağır hasarlı binaların yıkılmasıyla kent merkezindeki alanların daha da açılayacağı belirtildi. – CEMAL YURTTAŞ