İklim sıkıntısına bakışta ABD ve Avrupa farkı

Servet Yıldırım – İklim konusu merkez bankalarının da gündeminde olmalı mı? Bu soru dünyada merkez bankaları ortasında son periyotta tanınan olan tartışmalardan biri. En fazla dikkat çeken ise bu bahse bakışta Amerika ve Avrupa ortasında ortaya çıkan besbelli yaklaşım farklılığıdır. 

Fed Lideri Powell’in geçenlerde bir konferansta söylediği bir kelamı okumuştum. Diyordu ki, “Biz iklim konusunda siyaset yapan değiliz, Olmayacağız da.” Fed’e nazaran merkez bankaları ana gayelerine odaklanmalı ve ana hedefleri ile direkt alakalı olmayan bahislere çok fazla girmemeliler. Bunun çevirisi şu: Bir merkez bankası ya fiyat istikrarını sağlamayı, ya da istihdam ile büyümeyi desteklemeyi ya da her ikisini birden maksatlar. Merkez bankaları bu amaçlarının dışına çıkıp iklim değişikliği ile gayret hususlarına girip para siyasetlerini buna nazaran şekillendirmeye kalkışmamalılar.

Oysa dünyada başka merkez bankaları ortasında bunun aksi görüşler daha güçleniyor.

Avrupa’nın yeşil duruşu

Mesela Avrupa Merkez Bankası (AMB) yaklaşım olarak daha yeşil bir imaj veriyor. AMB iklim değişikliği ile çabada merkez bankalarına vazife düştüğüne inanarak bunları para siyasetine yedirmeye çalışıyor.

Fed iklim değişikliği konusunda sessiz kalmayı tercih ederken Avrupa Merkez Bankası iklim ile ilgili tahliller yapmakta, tavsiyelerde bulunmakta ve çeşitli aksiyonlar almaktadır. Banka geçen yıl bir gerilim testi yaparak global ısınmanın ve çok hava şartlarının banka bilançolarını nasıl etkileyeceğini modellemeye çalıştı. AMB, kendisi ile yapılacak finansman süreçlerinde teminat olarak özel dal şirket tahvillerinin kullanılması durumunda bu şirketlerin iklim konusunda güzel skorlara sahip olması kuralını getiriyor. Tüm odağı azamî istihdam ve fiyat istikrarı olan Fed’in ise bu türlü bir kaygısı yok.

AMB kredi sağlayan kuruluşlar üzerinde baskıyı artırarak iklim değişikliğinden kaynaklanacak finansal riskleri azaltmalarını aksi takdirde daha fazla sermaye yeterlilik koşulu ve çeşitli cezalarla karşılaşabileceklerini söylüyor. Yalnızca bununla yetinmeyip gelişmeleri izleyip buna nazaran ek aksiyon alacağını belirtiyor. Emel, bankaların bilançolarındaki iklim risklerini fark etmeleri ve bunları yönetebilmeleri.

Para siyasetleri yeşilleniyor

İngiltere Merkez Bankası da global iklim değişikliği konusundaki duruşu ile öne çıkan bankalardan. Global iklim değişikliğine ait gelişmelerin para siyaseti stratejisine dâhil edilmesi gerektiği fikri birinci olarak 2015 yılında İngiltere Merkez Bankası tarafından ortaya atıldı. Yeşil tahvil alımına başlayacağını açıklayan İngiltere Merkez Bankası Para Siyaseti Kurulu’nun vazife tarifini da çevresel sürdürülebilirlik ve sıfır karbon salımıyla dengeli olacak halde değiştirmiş.

Japonya Merkez Bankası da iklim değişikliği stratejisini açıklayarak aksiyon alan yani para siyasetini yeşillendiren merkez bankaları ortasında yer alıyor.

Daha birçok merkez bankası da iklim konusunda harekete geçmiş durumda.

İklim değişikliği finansal sistemler için de önemli bir risk oluşturuyor. Şayet ortada tüm ülkelerin üzerinde anlaştığı global bir iklim gayesi varsa o ülkelerin merkez bankaları da para siyasetlerini bu gayelerle uyumlu hale getirmelidir. Üzerinde anlaşılan amaç ise Paris İklim Anlaşması’dır. Toplam 200 dolayında ülke bu mutabakata imza atmış, meclislerinde onaylatmıştır. Paris İklim Muahedesi global ısınmayı sanayi ihtilali öncesi periyoda nazaran iki derece ile sonlandırmayı ve ülkelerin buna uygun siyasetler izlemesini savunuyor. Burada siyasetler denilirken tüm siyasetler kastedilmiş, para siyaseti istisna edilmemiştir. Münasebetiyle merkez bankaları da iklim değişikliğinin tesirlerini para siyasetini oluştururken dikkate almak ve stratejilerine dahil etmek zorundadırlar.

TCMB ne yapıyor?

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası da para siyasetinin ana amaçlarında bir değişikliğe yol açmadan sürdürülebilir finans uygulamalarını uzun vadeli bir siyaset olarak destekleme kararı almış. Banka iklim değişikliği alanındaki ulusal ve milletlerarası gelişmeleri takip etmek ve iklim değişikliği kaynaklı finansal mevzularda çalışmalar yapabilmek maksadıyla Yeşil İktisat ve İklim Değişikliği Müdürlüğü’nü kurdu.

Konu Merkez Bankası’nın 2021 yılında yayımlanan yılın son enflasyon raporunda da başka bir başlık olarak ele alınmış. Bu çalışmada global iklim değişikliğinin iktisadi faaliyet, enflasyon ve işgücü verimliliğine ait tesirleri aracılığıyla iktisadın genelini ve oluşturduğu finansal riskler aracılığıyla da finansal sistemi etkilediği belirtilmişti. Ve bu faktörlerin fiyat istikrarı ve finansal istikrarı etkileyen ögeler olması nedeniyle global iklim değişikliklerine ait gelişmelerin merkez bankaları tarafından da takip edilmesini gerektiği vurgulanmıştı.