Her yaşın farklı bir macerası var

Müjde Işıl- Yılanlardan korkan lakin insanın kötülüğünden korkmayan, herkese söyleyecek lafı olan lakin babasının karşısında dut yemiş bülbüle dönen, bilim insanı olmanın sorun çözme kabiliyetine rağmen birden fazla beladan bahtı yardımıyla kurtulabilen Indiana Jones… George Lucas’ın fikir babalığından doğup Steven Spielberg’ün hünerli ellerinde üstün olmayan bir harika kahraman olmuş bir sinema ikonu. Yaklaşık 40 yıldır hayatımızda. Çoğumuz onunla büyüdü, arkeolog olmayı düşledi. Çoğumuz arkeolog olmadık ancak Indy’ye, Spielberg’e ve sinemaya sevgimiz daima baki kaldı.

Serinin beşinci sineması “Indiana Jones and the Dial of Destiny/Indiana Jones ve Mukadderat Kadranı” için birinci haberler çıktığından beri bunun albenisi olamayacak kadar eskide kaldığı, Spielberg’ün yönetmediği bir sinemanın, serinin eski ruhuyla örtüşemeyebileceği tasası vardı. Birinci sinema ‘80’lerin başında vizyona girdiğinde, ‘30’lar ve ‘40’ların macera sinemalarının ruhunu diriltmişti zati. Onun üzerinden bir 40 yıl daha geçtikten sonra bunu yenilemenin geçerliliği olmayabilirdi. Spielberg’ün yönetip yönetmemesi ise biraz daha ortada bir mevzuydu. Zira kendisinin yönettiği dördüncü sinema ‘olmasa da olur’ kabilindendi esasen. Beşinci sinemayla ilgili kimsenin tartışmadığı tek bahis ise artık 80’ine gelmiş Harrison Ford’u perdede, son defa de olsa tekrar Indy kostümüyle görmekti.

Peki, “Indiana Jones ve Yazgı Kadranı” kelam konusu beklentilere ya da beklentisizliklere ne yanıt veriyor? Beşinci sinemanın çağdaş olma ya da yeni jenerasyonun beklentilerini karşılama üzere bir tasası yok. Tam aksine 40 sene evvelki sinema anlayışını, daha doğrusu Indy efsanesinin temelini olduğu üzere koruyup devam ettiriyor. Lakin teknolojinin nimetlerinden de yararlanmıyor değil. Harrison Ford’u gençleştirme efektlerinin yardımıyla neredeyse birinci sinemadaki kadar genç görmek, vakitte seyahati gerçek kılıyor sevenleri için.

Dört sinemanın toplamı

Film 2. Dünya Savaşı sonunda başlayıp 1969 yılına geçiş yapıyor. Yani Indy üzere kahramanlara muhtaçlık duyulan bir vakitten, uzaya insan gönderildiği ve bilgisayarın kahramanlaştığı döneme… Bu açıdan Indy’nin yaş almış hâlini ve emekliliğini, “Top Gun: Maverick”te Cruise’un karakterinin durumuna benzetmek mümkün. Sonuçta bilgeliğin ve manuelin modası hiç geçmiyor. Doğal ortada büyük bir fark var. 80’indeki Harrison Ford’u yüzündeki derin kırışıklıklarla oradan oraya koştururken izlemek, epey duygulandıran bir tecrübe.

Beşinci sinema için evvelki dört sinemanın toplamı diyebiliriz rahatlıkla. Hatırlanacağı üzere birinci sinema “Kutsal Hazine Avcıları” ve üçüncü sinema “Son Macera”da Indy, Nazilerle uğraş ediyordu. Beşinci sinema de kıssanın merkezine Nazileri koyuyor. Ancak macera tıpkı ikinci sinema “Lanetli Tapınak”ın izinde ilerliyor. Zira birebir bu sinemada olduğu üzere Indy’nin yanında (bu sefer çok daha güçlü) bir bayan karakter ve bir de çocuk (yaşı biraz daha büyük) bir yardımcı var. Güç durumda kalan Indy’yi kurtarmaları, serinin ikinci sinemasıyla epey paralellikler taşıyor. Beşinci sinema, öncüllerindeki ikonik sahnelerle de bağ kuruyor. Mesela birinci sinemanın en meşhur sahnelerinden olan Indy’nin kılıçlı adamla düellosu bu sefer farklı bir biçimde vaktin değiştiğini anlatıyor kahramanımıza. Serinin en başarısızı olan dördüncü sinemayla bağını ise oğlunun yeni sinemada neden olmadığını açıklamakla kuruyor.

Eski yordam olma, sinemanın ruhunu korurken bir açıdan da dezavantajı oluyor. Zira Indiana Jones maceraları çekildiği periyotta aksiyon sahneleri öncü pozisyonundaydı kendi çeşidinde. Bilhassa birinci üç sinemadaki pek çok sahneyi ve espriyi net olarak hatırlamamızın nedeni de bu baskınlığıydı. Artık beşinci sinemanın neredeyse her aksiyon sahnesi, öteki bir sinemanın gölgesinde kalıyor. Indy kent meydanında atla koştururken John Wick’in bunu aslında yaptığını biliyoruz örneğin. Bu açıdan “Top Gun: Maverick” üzere gişede eski ve yeni kuşağı buluşturma ihtimali daha zayıf görünüyor fakat nostalji hissi her vakit sürpriz yapabilir.

Beşinci sineması Spielberg’ün çekip çekmemesi neyi değiştirirdi? Somut bir delil olmadan bu sorunun çok net bir karşılığı olmamakla birlikte izlediğimiz sinemanın Spielberg ruhuna ve üslubuna çok uygun olduğu aşikâr. James Mangold kendisinin değil, büsbütün Spielberg’ün müsaadeden gitmiş. Cannes’daki prömiyerden sonra Spielberg’ün neden bu kadar keyifli olduğunu izleyince daha âlâ anlıyor insan. Jez Butterworth, John-Henry Butterworth ve David Koepp’in senaryosunu kendi çekmiş üzere hissetmiş.

Ford’un yaş almışlığı nedeniyle onu çok yormayıp bayan karaktere daha çok alan açmış senaristler. Phoebe Waller-Bridge de bu alanı, muzip yüz sözünün katkısıyla olabildiğince güzel kıymetlendirmiş. Indy’nin eski dostu Sallah’ı yani John Rhys-Davies’i yine görmek vaktin zalimliğini yine hatırlatıyor; Karen Allen’ı da… Bu maceranın berbatı Mads Mikkelsen’dan ise gereğince yararlanamıyor sinema. Ya Mikkelsen’ı çok makûs yapmaya kıyamamışlar ya da karakteri derinleştirmekle hiç uğraşmamışlar. Antonio Banderas’ın farklı bir sinemaya mevzu olabilecek karakteri ise çok kısa müddette tabiri caiz ise resmen harcanmış.

Filmin finalini bağlamada da sorun yaşanmış üzere görünüyor. Vakitte seyahat kısmı, Ford hayranlarını yeterlice duygulandırmak için eklenmiş üzere. Büsbütün o devirde geçen bir senaryo yazılabilirdi veya Indy’ye orada veda edilebilirdi. Sinemanın en zayıf kısmı de burası esasen. Ford’un son defa Indy’yi canlandırdığı söylenmesine karşın bu sinema, son olmayabilir. Tahminen onu daha çok perdede görme isteğiyle alakalı lakin bu macera burada bitmeyecek güya.