Hayat aslında sonlardan ibaret
Efnan Atmaca – Hayata eksik başlamış Suna, Fırat ile tamamlanır sanmış. Yaşadığı sonla anlıyor ki kendi kendine tamamlanması lazım insanın. Konutundan her gün selam verdiği servi ağacı yalnızlığına ilaç. Ne vakit ki o servi ağacını yerine bina yapmak için keseceklerini duyuyor Suna, işte o vakit ayağa kalkıyor. Parktaki simitçiden ödünç aldığı kıssayı allayıp pullayıp orada yatır olduğunu söylüyor cümle âleme. Böylece hem parkı kurtarıyor hem de o kıssayı kulağına fısıldayan Servi Nine’yle koynunda yatırdığı üç bayanın Zemzem, Bedriye ve Yeter’in yaşadıklarının unutulup gitmesine müsaade vermiyor. Onların kıssası bitince kendi kıssasını yazıyor bu defa Suna. Cesurca, özgürce… Servi Nine yüz yıllar öncesinden seslense de görüyoruz ki bayanların yazgısında daima zorluklar var, şiddet var! Biter mi? Biter tabii! Şayet bayanlar dayanışırsa. Arlin Çiçekçi’nin His Asena Ödülü’nü alan “Servi Nine ve Üç Güzeller” kitabının kıssadan payı bu türlü, benim anladığım. Bakalım müellifi neler anlatacak.
Kitaba “Hayat anlardan ibaret derler lakin yanılırlar, hayat aslında sonlardan ibarettir” diye başlayıp her sonun yeni bir başlangıç olduğunu anlatıyorsunuz. Bir çember üzere sonlar ile başlangıçlar birbirini kovalıyor ve bir yerde iki uç birleşip insanın kendi eliyle ördüğü orijinal bir hayatı ortaya çıkarıyor. Yeni başlangıçlar yapabilmek için sonlar mı gerekli?
Hayatta bildiğimiz tek bir son var o da mevt, gerisi değişim yahut dönüşüm. Hayat devam ettiği sürece; bir olaya “Mutlu bitti” yahut “Kötü bitti” diyemeyeceğimizi çabucak hemen hepimiz deneyimlemişizdir. Mesela işten çıkarıldığında o sırada bunu başına gelebilecek en makûs şey olarak gören birisi, bir yıl sonra “İyi ki çıkarmışlar yoksa tüm bunları nasıl başarırdım ben” diyebilecek raddeye gelebiliyor. Elhasıl kitabı sonlardan mamul bir kıssa olarak anlatma fikri bu türlü kolay bir fikirden çıktı aslında.
Servi Nine’yle yüz yıllar öncesine giderken Suna’yla tam da bugüne geliyoruz. Yaşadığımız topraklardan geçmiş tüm kadim kültürlerden izler serpiştiriyorsunuz. “Küçük Prens”te “Rüzgâr sürüklüyor onları. Kökleri yok, bu yüzden de hayat onlar için güç” denir. Var mı bununla bir ilgisi?
Bu halde düşünmemiştim hiç ancak çok hoş bir benzetme sahiden. Sonuçta Suna’nın tüm gayreti Servi Nine’yi toprağından sökmeye çalışanları durdurmak üzerine konseyi. Bir formda Suna tahminen de bayan dayanışmasını simgeliyor, dayanışmanın beden bulmuş hâli. Biliyor ki Servi toprağına tutunmaya devam edebilirse hepimiz tutunabileceğiz. Servi yattığı yerde huzur bulursa hepimiz huzura ereceğiz. Bu yalnızca bayan dayanışmasıyla sonlu da değil aslında. Ötekileştirilen, ezilen, haksızlığa, eşitsizliğe, adaletsizliğe maruz bırakılan herkes için geçerli. Brecht’in dediği üzere “Kurtulmak yok tek başına yumruktan ve zincirden ya daima birlikte ya da hiçbirimiz!”
Depremden sonra bir mezarın başına tahta bir levha koymuşlardı, fotoğrafı hatırlarsınız kesinlikle. Levhanın üzerinde “Kimsesiz kız çocuğu” yazıyordu. İşte o kız çocuğunun ‘kimse’si olmada zayıf kalıyorsak bizim de güç alabildiğimiz bir kök yok demektir. Hâliyle rüzgâr bizi sürüklemeye devam eder.
Yarı masalsı yarı mistik bir üslup ve çok lezzetli bir lisan var kitabınızda. Bunu sormadan geçemeyeceğim. Çatıyı kurarken üslup ve lisan sizin için ne kadar değerliydi?
Böyle düşünmenize sevindim, teşekkür ederim. Açıkçası benim de yazarken tanıştığım bir lisan oldu bu. Yazdıkça birbiri üzerine inşa olmaya başladı ve yazım süreci de o yüzden çok keyifli ilerledi benim için. Hem Osmanlıca, Arapça, Farsça kökenli sözlerin, hatta lokal ağızların ve argonun da bir aradalığıyla metni köpürtebilmekten keyif aldım hem de o lisan sayesinde, farklı vakit ve yerler ortasında yumuşak geçişler yapabildim. Bir manada, aslında öykü bu çoklu lisanı doğurdu ancak ortaya çıkan bu lisan de kıssayı besledi.
İyilik genelde haber pahası taşımıyor
Hep tartışıyoruz “Kadın bayanın kurdu mu yurdu mu” diye. Kitabınızda bayanlar birbirine yurt oluyor. Güçlerini birleştirince zalimin zulmüne uğramış bayanlar değiştirebiliyorlar yazgılarını. Birlik olunca bayanlar, makûs talihleri değişir mi?
15 yıl evvel Microsoft’taki iş hayatıma bayan bir yöneticinin grubunda başladım. O periyot bunu paylaştığım birçok beşerden, “Müdürün bayan mı yoksa? Vah yazık. Çok zorluk çekeceksin, bak gör” üzere sayısız yorum duydum. O yaşta, genç bir bayan olarak bilhassa bir bayanın “Kadınlar makus yönetici olur” diyebilmesini çok rahatsız edici bulmuştum lakin karşı argüman geliştirmek için ne kâfi tecrübem vardı ne de özgüvenim. Lakin gerek bahsettiğim yöneticim Aslı Beşikçioğlu Sutton gerekse mesleğim boyunca karşılaştığım öbür bayan müdürlerimle, bana o gün söylenen ne varsa tam karşıtını yaşadım. Hâlâ da yaşıyorum. Alışılmış, ortalarından yeterli olmayanlar da çıkmadı değil fakat tek tük, yeniden de daha kalabalık olan onlarmış üzere gözüküyor. Zira güzellikler ve güzeller genelde haber bedeli taşımıyor ya da anlatılmak için gereğince ilgi cazip bulunmuyor. O yüzden “Kadın bayanın kurdudur” üzere yorumları hem yanlış hem de tehlikeli buluyorum. Yerleşmesine müsaade verilmemesi gereken aldatıcı bir genelleme. Birinci kitabın basım etabından bugüne kadar da en büyük dayanışmayı yeniden yayın dünyasındaki bayanlarla yaşadım: Bayan müellifler, editörler, eleştirmenler, gazeteciler ve bayan okurlar. Ortada özgüvensizlikleriyle yalnızlaşmış ve münasebetiyle kötücülleşmiş olanlar yok mu? Var natürel fakat düşünülenden azlar. Aslolan ve daha büyük olan dayanışma ruhunu içtenlikle taşıyanlar. En azından ben kendi adıma, yüzümü onları görebileceğim yerlere çevirmeyi tercih ediyorum.
‘Hiçbir ödül bu kadar manalı olmazdı’
Duygu Asena Roman Ödülü’nü bayanların, vakit ve yer değişse bile yaşadığı zorlukları anlattığınız kitabınızla almak size nasıl hissettirdi?
Öncelikle büyük bir memnunluk ve onur duydum natürel lakin peşinden birebir yoğunlukta bir sorumluluk hissi doğdu. Bu mükafatı almak demek, bir manada bayan hakları alanındaki çabanın simgesi hâline dönüşmüş His Asena’nın isminin yanında sizin de isminizin geçmesine müsaade edilmiş demek. Bunu başlı başına yüklü bir sorumluluk görüyorum.
Ödülü, “Servi Nine ve Üç Güzeller” ile almaksa bambaşka bir mana taşıyor. Ben, bu romanı yazmaya başladığımda bayanlara yönelik şiddetin ve baskının tarihini odağına alan bir öykü yazacağımı bilmiyordum. Aklımda yalnızca hafif ironisi olan, varlığı yokluğu meçhul bir yatır öyküsü anlatmak vardı. O yatırda yatan evliyanın kim olması gerektiğini düşünüp de nihayetinde, bir bayan olması gerektiğine karar verince araştırma etabında karşıma Osmanlı Tarihi’nde kayda geçmiş ve soruşturması yapılmış birinci bayan cinayeti olayı çıktı. Kiraz Akın’ın Ebru Boyar ile yaptığı bir röportajda bahsediliyordu bu olaydan. Sonrasında bu tarihi hadiseye (1702) yer veren kitapları arayıp buldum. Kaynaklardan birinde, vefat soruşturması kayda geçmiş bu birinci bayanın ismi Meryem olarak anılıyor ancak başka kaynaklarda bayanın ismi geçmiyor. İşte o bayan, bu romanın Servi Ninesi oldu. Hadisenin kayda geçmesini sağlayan yani komşusunun vefatından kuşku duyup şikâyette bulunan ve olayın peşini bırakmayarak çıkabileceği en üst yargı makamına kadar çıkan da yeniden öbür bir bayan. Yani bir manada tarihimizde dayanışması kayda geçen birinci bayan. Olağan onun da ismi yok kayıtlarda. İşte o da kıssanın Gülsüm’ü oldu. Özetle o iki bayana bir isim verebilmiş oldum ve dayanışmalarını büyütebilecek öteki bayanlar hayal ettim… O yüzden bu öyküye verilebilecek diğer hiçbir ödül kadar manalı olamazdı.