Hatırlandıkça yaşar kentler

Efnan Atmaca – “18 yaşımda bulduklarım, 63 yaşımda kaybettiklerimle bir İstanbul kumarı oynuyorlar. Küçüklerin büyükler karşısında her vakit kaybedeceklerini bile bile…” İslam Çupi’nin İstanbul sevdasını anlattığı pek çok hoş kelamından biri bu. Onu daha çok spor müellifi olarak tanıyoruz lakin İslam Çupi, Fenerbahçe’ye olduğu kadar İstanbul’a da düşkün bir isim. 22 yıl oldu ortamızdan ayrılalı. Çok sevdiği İstanbul’a ise 1940’larda gelmişti. Arnavut hükümdarı Ahmet Zogu’nun başyaveri Allaman Çupi ile Nadiye Çupi çiftinin çocuğu olarak 1932’de Tiran’da doğdu Çupi. Enver Hoca’nın iktidara geçmesinin akabinde ailesiyle birlikte Arnavutluk’tan Türkiye’ye göç etti. Bir mühlet Galatasaray Lisesi’nde okudu, oradan Vefa Lisesi’ne geçti. 1950’lerin birinci yarısında amatör futbol ekibi Çapa’da top koşturdu, sol ayağı lisanlara destandı. 

1950’li yıllarda Çiçek Pasajı’nın girişi.

Balzac benzetmesi 

1957’de muhabirliğe başladı, başlayış o başlayış. İsmiyle bütünleşen Milliyet’e 1981’de geçti. Ölene kadar da “Pazarın Ertesi” isimli köşesinde yazdı. Yazdıklarıyla “Futbol yalnızca futbol değildir” tezini daima doğruladı. Etrafı ona “Arnavut prensi”, “Mavi gözlü dev”, “Baba” kaygısı. Bir de “Spor müelliflerinin Balzac’ı”… 1995’te birinci kere yayımlanan şimdiyse yine İş Bankası Yayınları etiketiyle okurla buluşan “Hey Gidi İstanbul”, işte bu Balzac namına yaraşır bir kitap. Kitapta İstanbul üzerinden kendi hayatını anlatıyor aslında Çupi. Eski semtlerden başlıyor seyahate; Pazartekke’den Şehremini’nden Topkapı’dan… Hem hayatının hem kitabın büyük kısmı Beyoğlu’nda geçiyor. Artık eskisine hiç benzemeyen İstiklal Caddesi’nde. 

Hey Gidi İstanbul! 

Plajlara uğruyor sonra… Tiyatrolara, sinemalara gidiyor. O yılların insanlarını anlatıyor, kente ruhunu bırakan, tahminen bugün yalnızca yakınlarının andığı simaları. Bir kentin değişimi “Hey Gidi İstanbul”… Yerler, yaşayanlar değiştikçe kentin nasıl tekrar yeniden doğduğunu ispat ediyor. Ve maalesef her bina yıkıldığında, kente imzasını bırakan her anıt kaybolduğunda, her insan öldüğünde kent lime lime yok oluyor. Kimilerimiz yetişti Çupi’nin veda ettiği İstanbul’a, kimilerimiz için ise eski bir masal o yıllardaki kent. Gelin bir kere daha kulak verelim Çupi’nin anılarından İstanbul’a. Hem onu yâd edelim hasretle hem de biliriz ki anlatıldıkça, hatırladıkça yaşar beşerler üzere kentler de. Kim bilir tahminen döneriz eski günlere… Fakat tıpkı sizin dediğiniz üzere İslam Abi, “O eski Kadıköy vapur iskelesi de o kadar sıcak insan ve terbiye kokmaz artık…” 

1940’lı yılların sonunda Kız Kulesi’nin karşısında Salacak Plajı. (Cengiz Kahraman Arşivi) / Ara Güler’in fotoğrafında Kumkapı önünde balıkçılar avdan dönüyor.

Kitaptan bölümler

Senin gözlerin Beyoğlu… 

“Kitaplaşmayan, hiçbir gazetede basılmayan birinci şiirimi Kalyoncu Kulluk’lu Eleni’ye Beyoğlu’ndan yazmıştım. ‘Senin gözlerin Beyoğlu… Benim gözlerim köroğlu’ diyerekten. 

Gerdanlık pırıltısı plajlar 

“Üç tarafı denizlerle çevrilmiş İstanbul, kıyıların ötesine berisine oturttuğu plajlarıyla dünya turizm kartpostallarının renkli bir maketini sunardı evvelden. Gerek tabiatı gerek hoşluk ve refah yaşama istikametinden, içinde nefeslenen canlıya masalsı bir hayal âlemi sunan eski İstanbul, boynuna bir gerdanlık pırıltısı olarak astığı plajlarıyla yazın denizle insanı birbirine yaklaştıran, öpüştüren çekim gücü yüksek bir mıknatıstı güya. Denizle bakir koylar ortasında insanın yaz uzunluğu kurduğu parasız ıslanma zinası, paralı plajlar yolu ile daha hizmet edici bir konfora ulaşır, insanın muhtaçlıkları ile işletme, yöreyi Amerikan yaz sinemalarının cazip dekoruna büründürürdü.” 

Bir cennetti gazetecilik 

“Kibrit kutusu kadar ufak odalarda tek telefonun yanında kuyruklaşan muhabir ve foto muhabiri koşuşturmalarını, ölgün ampul ışıkları altında sayfa mizanpajlarını, sekretersiz bir-iki iskemleli yazı müdürü makamlarını özlüyor, dünyama her takvim yaprağı koptukça acılı vedalar atıyorum. Üst odalarda yapılıp hazırlanışı ve basımı bodrumlarda gerçekleştirilen o vaktin gazeteleri, keyifli kâğıt ve mürekkebiyle lezzetli bir niyet seyahati idi. Üstün astı horlamadığı, her yanı ile sevgi, karşılıklı anlayış ve diyalog zenginliğinin kanat çırptığı, insanların yetki kullandığı vakit asla despot olmadığı bir liberal cennetti, o devirlerde gazetecilik…”