Gümrük Birliği’nde revizyona geri sayım

Mithat Yurdakul / ANKARA – Türkiye’nin, İsveç’in NATO üyeliğine yeşil ışık yakarken beklediği karşılıklardan birisi de Gümrük Birliği’nin (GB) güncellenmesi için etkin takviye kelamı oldu.

Uzun müddettir gündemde olan lakin siyasi sebeplerden aktif adım atılmayan GB’nin güncellenmesiyle, Avrupa Birliği (AB) ile üçüncü ülkeler ortasında imzalanan özgür ticaret mutabakatlarına Türkiye’nin dahil olması; GB’nin kamu alımları, hizmetler ve e-ticaret üzere yeni alanları da içine alacak halde genişletilmesi amaçlanıyor. Gümrüklerde tam hürü ve Türk işadamlarının Avrupa’da kısıtlama olmadan rekabete katılması da yeni periyottan beklentiler ortasında.

1995 yılı sonunda, Tansu Çiller’in başbakanlığı devrinde, Türkiye’nin kısa müddette AB’ye üye olacağı iddiasıyla dahil olunan Avrupa GB, uzun müddettir güncellenmesi talebiyle gündemde. AB üyesi olmadan GB’ye giren birinci ülke olan Türkiye, alınan kararla, Avrupa’dan ithalatta gümrük serbestisi tanırken, iki taraf ortasında malların engellemeyle müsabakadan özgür sirkülasyonu garanti altına alındı.

Düzenlemeyle, Türkiye’nin AB ülkelerine ihracatı kolaylaşırken, mutabakatın imzalandığı devirden bugüne kadar AB’ye ihracat hacmi 10 katından fazla arttı. Muahede uyarınca Türkiye’nin, AB’nin ticaret siyaseti ve gümrük rejimine ahenk zaruriliği ise çeşitli ıstıraplara yol açtı.

Madalyonun öbür yüzü

GB ile ilgili alanlarda AB’nin karar alma süreçlerinde Türkiye’nin bulunmaması, GB’den tam manasıyla yararlanılmasına pürüz olan kara yolu kotaları, ihracatı pürüzler hale geldi. Türkiye AB’nin üçüncü ülkelerle imzaladığı hür ticaret mutabakatlarının dışında kalırken, öbür ülkelerle kendi özgür ticaret mutabakatlarını imzalayarak ihracatının önünü açmaya çabaladı. Türkiye, ABD ile AB ortasındaki Transatlantik Ticaret ve Yatırım İştiraki (TTIP) sürecinin de dışında kaldı.

GB’nin işleyişinde meseleler ortaya çıkmasının akabinde, 2015 yılında Avrupa Kurulu ile devrin İktisat Bakanlığı, GB’nin revizyonuna ait Mutabakat Zaptı’nı imzalarken, yol haritasına ait tesir tahlilleri hazırlandı. Aralık 2016’da da Avrupa Komitesi, üye ülkelerden Türkiye ile GB revizyonuna ait yetki istedi.

Uzun müddettir gündemde olan GB revizyonu, Türkiye-AB ortasındaki siyasi bağlantıların bir modülü olarak uzun periyot sürüncemede kaldı. 2021 yılında GB müzakeresi sürecinin tekrar hızlandırılması gündeme gelirken, 2022’de patlak veren Rusya-Ukrayna savaşının memleketler arası ticarete darbesinin de tesiriyle, süreç durma noktasına geldi. Lakin GB, Türkiye’nin gündeminden düşmedi. Bilhassa AB’nin çevreci siyasetler kapsamında gündemine aldığı Hudutta Karbon Düzenleme Düzeneği (SKDM), AB ile Türkiye ortasındaki gümrük rejiminin masaya yatırılmasını zarurî tutuyor.

Anlaşmadan hisse, gümrük ve dolanımda serbestlik

Revizyon sürecinde Türkiye’nin AB’den kıymetli talepleri var. GB’nin güncellenmesiyle, AB’yle ticari alakaların tarım, kamu alımları, hizmetler ve e-ticaret üzere yeni alanlarda genişletilmesi amaçlanıyor. Türkiye, AB’nin kamu ihalelerinden daha fazla hisse almak isterken, AB’nin de güncelleme sürecindeki en değerli taleplerinden birisi, Türkiye’nin kamu alımlarında uyguladığı yerli önceliği prensibini Avrupalı şirketler lehine gevşetmek.

GB’nin güncellenmesi için 2015 yılında uzlaşılan çerçeve rapora nazaran, GB’nin güncellenmesiyle, AB ile üçüncü ülkeler ortasında imzalanan özgür ticaret mutabakatlarına Türkiye’nin direkt dahil olması ve Türkiye’nin AB’nin ihtisas komitelerine iştiraki da öngürülüyor. İstisnaların büsbütün ortadan kaldırılarak, Türkiye ve AB ortasında malların hür deveranı unsurunun bütün taraflarıyla hayata geçirilmesi, Brexit sonrası İngiltere ile ticarette alınacak konum, AB’nin üçüncü ülkelerle yaptığı ticari mutabakatlardan doğan ziyanların telafisi, Türk iş heyetlerine yönelik Avrupa ülkelerinde yaşanan vize meselelerinin tahlili, Türkiye açısından kritik noktalar ortasında yer alıyor.