‘Gelecekten bugüne mektup gibi’

Müjde Işıl – Bilim kurgu, sinemamızda görünmez bir tıp olageldi. Çekilenler de “Dünyayı Kurtaran Adam” misali mizaha evrildi. Bu cins; dünyada erkek egemenliğindeyken ülkemizden bir bayan direktör çıktı, sinemasını çekti, Phoenix Milletlerarası Dehşet &Bilim Kurgu Sinema Şenliği ve Londra Milletlerarası Bilim Kurgu ve Fantastik Sinema Festivali’nden En Yeterli Sinema Mükafatı ile döndü. Böylelikle Serpil Altın, birinci ve ödüllü uzun metraj bilim kurgu direktörümüz unvanının sahibi oldu. Sinema eğitimi alan, “Bayram Harçlığı” (2014) ve “Yüzme Öğreniyorum” (2017) kısa sinemalarının akabinde birinci uzun metrajı “Bir Vakitler Gelecek: 2121”de sade fakat aktif bir distopik cihan yaratan Altın ile söyleştik.

“Bir Vakitler Gelecek: 2121”, Türkiye’nin birinci sürdürülebilir sinema teşebbüsü. Bu tarifi açıklar mısınız?

Sürdürülebilir sinema imalini, tabiata ziyan vermeden sinema yapımını dizayn edip gerekli tedbirleri almak biçiminde kısaca tanımlayabiliriz. Yurt dışında “Green Production” ismiyle yapılan birçok sinema var. Onları inceledik ve ülkemizde yapabileceklerimizi kendi setimize uyarladık. Setimize katiyetle plastik eser sokmadık. Bunun yerine takıma sıcak ve soğuk içecekler için iki başka matara verdik. Setimize büyük jeneratör ve karavanlar sokmayarak büyük oranda fosil yakıt tasarrufu yaptık. Kullandığımız ışıklar, düşük güç tüketen tasarruflu ışıklardı. Dekorlarımız için kullanılacak gereçleri yeni almak yerine daha evvelki setlerden artan gereçlerle tasarladık. Çekimlerimiz bitince de bütün dekor gereçlerini bizden sonraki grupların kullanması için dağıttık. Özetle, tüketim çılgınlığımızı frenlediğimiz bir set tasarladık. Umarım dünyamız dev bir çöplüğe dönüşmeden bütün setlerimiz bu hassasiyet ve itinayla hazırlanır.

Bilim kurgu neden sinemamızda geri planda kalan bir çeşit sizce? Bunu yalnızca maddi ve bütçesel zorluklarla açıklamak mümkün mü?

Bu bahis bizi uzun müddettir düşündüren bir durumdu. Maddi ve bütçesel tarafının değersiz olduğunu anladık. Asıl sorun sosyolojikti. Ülkemizde cin ve din merkezli doğaüstü dehşet sinemalarının, bilim kurgu sinemalarının yerini aldığını ve Türkiye izleyicisinde karşılığı olduğunu; distopik, bilim kurgu cinsine alternatif olarak yaygınlaştığını gördük. Fakat bu tıp sinemaların de kültürel kodlarımızdan ötürü dünyanın öteki coğrafyalarında karşılığının olmadığını katıldığımız birçok şenlikte şahit olduk. Farkındalığı yüksek orijinal bir kuşak geliyor. Bilim kurgu çeşidinin yakın bir gelecekte Türkiye sinemasında kıymetli bir yere yerleşeceğinden hiç kuşkum yok.

“Bir Vakitler Gelecek: 2121” kıtlığın neden olduğu distopik bir atmosferde geçiyor. Bu fikir nasıl ortaya çıktı?

Filmin çıkış cümlesi: “100 yıl sonra başımıza ne gelecek?” idi. 19 yaşında bir kızım var. Eşimle uzun vakittir “Kızımıza nitekim ne bırakacağız?” diye sorguluyoruz. Yalnızca kızımıza değil, gelecek kuşaklara biz, hepimiz hakikaten ne bırakıyoruz? İklim krizi, kıtlık, kuraklık… Fotoğraf hiç parlak değil. Bunlar gerçekler ve kapitalist dünya sisteminde insanlığın cezalandırılma formu olarak bilimin bize fısıldadıkları. Dünya günden güne kalabalıklaşıyor. Bunun nedeni ise yeni doğanların artması değil. Yaşlıların gelişen teknoloji ile geç yaşlarda dünyayı terk etmesi. Bu iki değerli bilgi sinemanın temel direklerini ortaya çıkarmamı sağladı. Pandemi devrinde artan yaş ayrımcılığı da yeni doğan bir bebeğin doğması için meskenin en yaşlı bireyinin hayatına son verilmesi fikrini beraberinde getirdi.

George Orwell’ın “1984”ü ve Shohei Imamura’nın “Narayama Türküsü”nden mi ilham aldınız?

“1984”, ergenlik çağımda okuduğum ve inanılmaz etkilendiğim bir kitaptı. Sonrasında ise “Hayvan Çiftliği”, “Cesur Yeni Dünya”, “Fahrenheit 451”, “Zaman Makinesi” üzere kitaplar okumaya devam ettim. “1984”, ilham aldığım kitaplardan biridir. Edebiyat dışında ise ilham kaynaklarım Yunan tuhaf dalga akımı, Yorgos Lantimos, Wes Anderson ve Jean Pierre Jeunet sinemalarının görsel estetiği, pandemi devrinde yaşanan gerçekler ve Salvador Dali’nin “Three Sphinxes of Bikini” yapıtı.

Dört ana karakterin şahsî distopyası ve riskli kararlarının izinde sizce nasıl bir gelecek bekliyor bizi?

Var olan sistemi değiştirmek ve düzeltmek için bir uğraş sarf etmezsek, gelecek iddiamızdan çok ancak çok daha makûs olacak. Yeraltında (akvaryumda yaşayan balıklar gibi) yaşayan insanlara dönüşmemiz hiç de uzak değil. Tabiattan uzaklaştıkça ruhsuz robotlar üzere yaratıklara dönüşmemiz an sıkıntısı. Umarım bu sinema gelecekten günümüze yazılmış bir mektup üzere görülür. Bizleri tekrar tekrar düşünmeye teşvik eder.

“‘Bu sineması çekme’ dediler”

Ülkemizin birinci ve şimdilik tek ödüllü uzun metraj bayan bilim kurgu direktörüsünüz. Bu açıdan nasıl bir sorumluluk hissediyorsunuz ve ardınızdan gelecek meslektaşlarınıza neler tavsiye edersiniz?

Öncelikle bu sinemanın üretimine başlarken inanın birinci olduğumu bilmiyordum. Sinemanın kurgu sürecinde basın bülteni hazırlığı sırasında yapımcım ve eş senaristim Korhan Uğur hiçbir bayan direktörün Türkiye’de uzun metraj bilim kurgu direktörlüğü yapmadığını söyledi. Bu duruma şaşırdık. Yaklaşık 100 yıllık sinema tarihimizde bu çok tuhaf bir bilgiydi. Bana nazaran mesleklerin bayanı ve erkeği yoktur. Ataerkil toplum sistemimizde bayanlar için muhakkak kalıpları yıkmak ismine altı çizilmesi gereken bir sıfat olduğuna karar verdik. Bu durum için sorumluluğumun ise bu çeşitte üretim yapmak isteyen meslektaşlarımla birbirimizi desteklemek olduğunu düşünüyorum.

Bu sinemanın senaryo evresinden çekimin birinci gününe kadar kesimimizin hatırı sayılır değerli insanları benim bu sineması çekmemem gerektiğini söylediler. Vazgeçirmek için ellerinden geleni yaptılar. Fakat tuhaf bir fısıltı daima kulağımdaydı. “Ne kıymetine olursa olsun bu sineması çek!” diyordu. Ben de inatla o sesi dinledim ve şu anda sizinle bu röportajı yapıyorum. Meslektaşlarıma tek tavsiyem; şayet etrafınızdaki beşerler size hayal ettiğiniz şeyi yapma diyorsa, muhakkak karşıt bir şey yapıyorsunuzdur. Sıradan olmayan özeldir. Özel olanı yapmak en güzelidir.