Fazıl Say: Hayat kendimizle savaşla geçiyor ve o savaştan da korkmamak gerek

İhsan Dindar / milliyet.com.tr – [email protected]

 

Sevgili Fazıl Say, siz yayınımıza biz de bu güzel bahçeli konutunuza güzel geldik.

Evet siz de konutumuza, bahçemize güzel geldiniz.

 

Bugün alışılmış yüklü olarak kısa sürede ikinci baskısını da yapan yeni kitabınız “Suya Yazılan” üzerine konuşacağız lakin elbette bir bahis başlığımız da müzik olacak. Öncelikle güzel olsun…

Teşekkür ederim. Bu benim dördüncü kitabım. Çok içimize sinen, güzel bir kitap olduğun düşünüyorum. Birinci siparişler çabucak tükendi. Okurlara imzalı kitap da veriyoruz bu süreçte. acmzone.com sitesinden bize ulaşan okurlara kendi imzaladığım kitaplarımı gönderiyoruz. Bu ortalar her gün yüzlerce kitap imzalıyorum.

 

“Müzisyenin gözünden dünya”

Bu kitaplarla günün birinde Fazıl Say’ı araştıracak olan beşerler için çok âlâ bir gereç bırakıyorsunuz. Batı’da bunun karşılığı, günlükler, itiraflar çok var. Türkiye’de pek yok sanırım…

Türkiye’de şiir geleneği ve edebiyat çok kuvvetli diye düşünüyorum. Bu eski çağlarda da böyleydi. Çok güçlüydü. Türkiye’de biraz ideoloji azlığı var, evet. Bu bir gerçek. Ben bir ideoloji kitabı yazmadım. Ben bir deneme, anı kitabı yazdım. Biraz da dediğin üzere günlük. İçinde bir müzisyenin gözünden dünya ve müziğin olduğu bir kitap var. Babamın da tahlil ettiği üzere -Ki kitabı okuyup beğendiğini söz etti. Benim için çok kıymetliydi bu.- yalın ve kolay anlaşılır. Herkesin okuyabileceği bir kitap.

Kitabın en başından başlamak istiyorum müsaadenizle. “Yaş elli yolun yarısı” diyorsunuz. Kitapta geçmişe dair bir hesaplaşma da var mı?

Kesinlikle var alışılmış. Sonuçta biz sanatkarların hayatı kendimizle savaşla da geçiyor ve o savaştan da korkmamak gerekiyor. Bu kritik bir nokta. Kendinle savaştan çabucak kaçmak işin kolay tarafı. Ben son 25-30 sene boyunca her yıl ortalama 130 defa sahneye çıktım. Hesaplaşma içinde olmak ve yalınkılıç olmayı hayatımda daima yaşadım. Bunu büyük yorgunluklara karşın yaşadım. 130 konser demek 260 gün seyahatlerde geçen bir yıl demek. Oteller, uçaklar, kıtalararası seyahatler demek. Hasebiyle kolay bir fizikî hayat da değildi. Düşünsel olarak da yalnızdım. Yalnız demek buhran demek değil. Bu süreçte pek çok şeyi araştırdım. Öğrenmeye meraklı bir beşerim. Okurum, sinema izlerim, sanat galerisine giderim. Düşünselliği, bir mevzu hakkında tartışmayı da severim. Kâfi ki dürüst olunsun. Bu kitapta elbette bunlar da var. Kitapta, herkes, her şeyi sevecek diye bir şey de yok. Paragraflardaki fikirlerime katılmayabilirler. 2020 dünyasının bir sanatçısın müşahedeleri ve kendi duruşuyla ilgi bir şey var ortada. Dediğin üzere bu tarihe bir not düşme sonuç olarak.

“Benim müziğim bu ülkeyi temsil ediyor”

Kitabınızda bahsettiğiniz önyargılar konusuna da değinmek istiyorum biraz. Siz uzun müddettir farklı mevzularda fikirlerinizi tabir ediyorsunuz. Geçmişe dönüp baktığınızda kendinizi önyargılı bulduğunuz anlar oldu mu?

Değişmeyen tek şey değişimdir. Toplumları yıllar içinde daha âlâ anlıyoruz. Kendimizi de daha güzel anlıyoruz. Olguları da daha yeterli anlıyoruz. Fikirleri de… “Ben bu fikre biraz sert girmişim”, “karşıyım lakin sert girmekte hatalıyım” demiş olabilirim. 2017’den bu yana çoğunlukla toplumsal medyada tutulmuş bu notları gözden geçirdim. Yardımcım Senem Tekinkoca –aynı vakitte kendisi de düzgün bir yazardır- gözden geçirdi tüm bu yazıları. Sonuçta tekrar ediyorum; ben bir müzisyenim. Ben edebiyatçı tezi olmadan denemelerimi, görüşlerimi yazıyorum. Lakin bunlar bir toplumsal medya karalaması olacak kadar da kıymetsiz değildir. Sonuçta fikir, fikirdir ve bu çağı temsil ediyordur. Benim müziğim de bu ülkeyi temsil ediyor.

 

Az evvel seyahatlerden bahsettiniz. Kaba bir hesapla ömrünüzün üçte ikisi seyahatlerde geçiyor. Bu yazın süreçleri yahut onları ortaya çıkaran düşünme faaliyetleri bu seyahatlerde mı geçiyor?

Yollar yorucu, yollar uzun. Örneğin Japonya’ya bir turneye gidiyoruz. Gittiğim ülkelerle de ilgili pek çok şey yazdım. Konser salonlarındaki imkanlarından yemeklerine kadar yazdım. Dünya o kadar iç içe ki Japonya’dayken Türkiye’deki bir şenlik yahut Almanya’daki bir tartışmanın içinde olabiliyorsunuz. Münasebetiyle benim yazılarım kimi vakit direkt karşılık olarak başlar. İçimde bir şeyler kalmıştır, onu çıkarmak istiyorumdur o an…

 

Herhangi bir kesitin görüşlerini, hislerini temsil ettiğinizi düşünüyor musunuz?

Sadece bir kesim olarak görmemek lazım. Siyasi görüş vs. bunların üstüne çıkmamız gerektiğini düşünüyorum. Hepimizin bunun üstüne çıkmamız gerektiğini düşünüyorum. Mesela hususumuz Beethoven. Hangi kısmın neden güzeline gitmesin bu? Ben yazdıklarım konusunda daima açık olmuşumdur.

 

“Köprüler kurucu”

Kazdağları’na gittiniz. Oranın yakında sayılabilecek Troya için bir eser, bir sonat bestelediniz. İnsanı bir pergele benzeteceksek bir ayağınız daima bu ortada öbür ayağınızla da üniversal bir sanatçı olarak dünyayı dolaşıyorsunuz. Bu bahiste ne söylemek istersiniz?

Hayatım boyunca yurt dışında bana takılan bir lâkap var. Köprü kurucu. Kültürler ortası yahut doğu ile batı, Türkiye ile Avrupa vs. Bu benim doğalım. Ben bir Türküm. Az evvel bahsettiğimiz Mozart’ı Beethoven’i bilmeyen insanlara da bilen insanlara da götürdüm. Kendi değişik yorumlarım oldu hayatım boyunca. Şahsî imzalarını atan bir yorumcu oldum. Bestekar olarak da kendi ülkemin müzikteki kıymetlerini, ritmini, folklorunu ve kıssalarını yansıttım. Benim “Kara Toprak” isimli yapıtım Aşık Veysel’in anısına bestelenmiştir. Onda bir melodi alma kelam konusu değil, orada bir hitap var. Bu eser farklı piyanistler tarafından çalınmaya devam ediyor.

 

Şimdi yavaş yavaş Beethoven’a gelmek istiyorum. Her şey yolunda gitse ve bu pandemi olmasa bu yıl 250. doğum yıldönümünü kutlayacaktık. Yakın bir tarihte Beethoven’ın tüm piyano sonatlarını yorumladığınız bir albüm yayımladınız. Bir müzisyenin yanı sıra bir müziksever olarak Beethoven sizin için ne mana tabir ediyor?

Hep söylenir müziğin üç ilahı vardır. Bach, Mozart, Beethoven. 1770 doğumlu Alman bir bestekar Beethoven. Klasik müziğin tam olarak klasik periyodu. En şaşırtan tarafı hayatının son 15-20 yılını sağırlıkla geçiriyor. Bestekar için sağırlık ne demek? Kör bir ressam gibi… Beethoven’ın sonatlarına gelecek olursak; sonat üç kısımdan oluşur. Ortalama 20 dakika civarı sürer. Temaları vardır. Beethoven’in 32 piyano sonatı var. Müzik tarihinin gelişmesinde en büyük katkılardan biridir. Bu 32 piyanonu sonatının tamamını çalmak bir piyanist için en sıkıntı mertebelerden biridir. 20. ve 21. Yüzyıllarda birkaç piyaniste nasip oldu. Çok şey öğrendim bu sonatları çalarken. Hayatımın iki buçuk yılını adadım. 630 dakika müzik. Corona virüs salgını olmasa Beethoven ve rock, Beethoven ve dans, Beethoven ve piyano üzere pek çok aktiflik yapılacaktı. Lakin sonuçta Beethoven’ı bilmeyen yok.

 

Sizinle Beethoven ortasındaki benzerlik konusuna geleyim. Artık siz daha evvel Mozart’ın da piyano sonatlarını yorumladınız. Ancak güya Beethoven anlatımınız ve yorumunuzda daha fazla bir içselleştirme var? Hatta yıllar evvel TRT’deki bir belgesel için Viyana sokaklarında Beethoven’ı anlatmıştınız…

Şöyle anlatayım. Mozart’ın müziği aslında daha çok benim doğamdır. Daha kolay ulaştığım bir bestesidir. Beethoven’ın müziği hem ruhsal güç hem de analitik bakımdan hepimizi çok zorladığı için, bazen şifreli üzere bestelediği için tam olarak ne demek istediğini anlamak yapıtlarına isim vermeye başlayınca mümkün oldu. Ay Işığı Sonatı diyor, biraz rahatlıyoruz. Fırtına Sonatı diyor, o denli anlıyoruz. Gök gürültüsü var, şimşek var. Lakin isim koymadığı bestelerinde kendimiz araştırıp buluyoruz. O dediğiniz belgesel de 2009 yılı olması lazım. Beethoven’ın 38-39 yaşlarında bestelediği müzikleri var. O belgesel de ben de o yaşlardaydım. O yapıtları çalmıştım. Hayatımda birinci sefer 7 yaşındayken Beethoven’in kolay bir bestesini çaldım. 50 yıllık hayatımın neredeyse tamamında Beethoven ve onun müziğiyle haşır neşir olmuşluğum var.

“Handel, Bach ile hiç benzeşmeyen bir besteci”

Barok periyoda dair yorumları sizin albümlerinizde daha az. Bundan sonraki süreçte daha fazla duyacak mıyız?

Şimdi geliyor. Benim bir Bach albümüm vardı. 2021’de Bach’ın başyapıtı Goldberg Çeşitlemeleri’ni kaydedeceğim. Bu ortada 2021’de yeniden çeşitli derlemeler yaptığım albümler çıkacak. Orada olağanüstü çok barok var. Scarlatti, Fransız barok bestekarlar yahut Bach’ın oğulları… Gelecek yıl çokça Handel olacak. Bugüne kadar hiç çalmadığım bir bestekardı. Aslında çembalo (barok devir klavyeli çalgı) için eserler bestelemiş olan Couperin, Rameau üzere bestekarların yapıtları de olacak. Aslında bu süreç benim için de bir keşif olacak. Şöyle bir gerçeklik var; çembalo yani o devrin piyanosu için bestelenen yapıtları çok düzgün yorumlayan günümüzde de çok yeterli müzisyenler var. Biz çağdaş piyanistler o devrin yapıtlarını tekrar yorumlamalı mıyız çok emin değilim. Lakin hoş buluyorsam ve keşfedebiliyorsam imzamı atmak için yapacağım. Ancak bunun için o müziği nitekim yeterli anlamam gerekiyor. Mozart’ı Beethoven’i bildiğim kadar uygun Couperin biliyor muyum? İşte artık öğreneceğim. Evet, mesela Bach’ı düzgün bilen biriyim lakin Handel’in piyano yapıtlarına girdiğimde soru işaretleri oluşan çok şey var bende. Bach’ın matematiğine hiç uymayan bir öteki Alman bestekar.

 

Sizin Mozart’a ilişkin Türk Marşı yorumunuz ve kattığınız yorum hayli meşhur. Artık bahsettiğimiz barok devir aslında Avrupa’da bir Türk hayranlığının Turquerie dediğimiz bir vakit. Bir “Türk modası” kelam konusu bu devirde. Rameau ve Lullu’nin bize dair besteleri var örneğin. Onları da sizden dinlemek hoş olurdu…

Dediğin ekolün ismi alla turca. Bu periyot Avrupalıların Osmanlı Mehter müziğinden etkilenerek alla turca dedikleri bir müzik tarzı oluşturuyorlar. Dediğin üzere yalnızca Mozart değil, bütün o barok bestekarların hatta Beethoven’in bile bir alla turca bestesi var. O kadar meşhur değildir. Mozart’ınki kadar hoş değildir. Tekrar Mozart’ın “Saraydan Kız Kaçırma” operasında çokça zil de kullanılır. Mozart o zilleri İstanbul’dan getirtiyor mesela.

 

“Şu Dünyanın Sırrı”

Önümüzdeki ay bir müzik albümü geliyor diye haber aldım. Bu ay kitap geldi, az evvel 2021 planlarınızdan bahsettiniz. Eminim 2022 için de başınızda planlar vardır. Lakin evvel müzik albümüne bir değinelim. Yanılmıyorsam tekrar Serenad Bağcan var…

Şarkı albümleri olağan farklı tutulmalı. Benim klasik çalan, Bach çalan kimliğimden büsbütün farklı. Hatta çağdaş bestekar Fazıl Say kimliğimden de başka tutulmalı. Bu dördüncü müzik albümü olacak. Birinci Müzikler, Yeni Müzikler, Güz Müzikleri ve artık de “Şu Dünyanın Sırrı”. Tekrar sekiz müzik ve tekrar şairler olacak. Bu sefer eski şairler. Daha çok Yunus Emre, Pir Sultan, Kaygusuz Abdal, Ömer Hayyam ve 20. yüzyıldan da birinci kere Sabahattin Ali ve Aziz Nesin var. Senerad Bağcan üçüncü sefer benim müzik yorumcum oluyor. Hakikaten çok düzgün yakışıyor ve çok yeterli yapıyor. Müziğimi çok uygun anlayan biri. Benim şairlerle olan ilgimi de halk yavaş yavaş anlamaya başladı. Benim en yakın oldukları albüm sanırım “İlk Şarkılar”. Zira “Şu Dünyanın Sırrı” albümünde çokça piyano var. “Yeni Şarkılar” daha çağdaş bir orkestrasyon. “Güz Şarkıları”nda zati ben bile yoktum. Eşim Ece çaldı. O da biraz daha caz müziği formatında. “Şu Dünyanın Sırrı” bu açıdan “İlk Şarkılar”a çok yakın bir albüm. Edebiyatseverlerin ve müzikseverlerin çok güzeline gideceğini düşünüyorum. “İlk Şarkılar”a en yakın, en akraba olan albüm olacak bu.

 

Siz şiirle, şairlerle iç içe bir insansınız. Doğal bunda Ahmet Say’ın oğlu olmak da kıymetli bir faktör olsa gerek. Bu açıdan hayata 1-0 önde başladınız.

3-0 tahminen de…

 

Bundan sonrasında da bu tip müzik albümlerini devam ettirmeyi düşünüyorsunuz anladığım kadarıyla…

Şairlerden müzikler ben her vakit besteledim. Oratoryolarım oldu. Yani benim vokal yapıtlarım benim piyano yapıtlarım kadar çok. Bu bir meraktan öte tıpkı vakitte benim bir tanımlamam. İnsanların büyük bir kısmı benim en çok müziklerimi dinliyor. Apple Music, Spotify üzere mecralarda başlarda daima İnsan İnsan, Dört Mevsim üzere eserler var. En başta Mozart’ın 7. Piyano Sonatı durmuyor. Türk halkı esasen enstrümentalden fazla müziği müzik haline, kelamlı haline çok daha alışık.

 

“Beni ilgilendiren ses”

Şarkılardan bahis açılmışken… Günümüz tanınan müziğini hiç takip ediyor musunuz? Şu ortalar rap, hip-hop revaçta örneğin.

Biraz. Her şeyi takip etmiyorum. Meskende Sezen Aksu, Ajda Pekkan, Zülfü Livaneli yahut Sertab Erener dinleriz. Bu biraz natürel biraz nostaljik de oluyor. O periyotlardaki Onno Tunç, Uzay Heparı üzere bestekarların lezzeti, bana da bir bestekar olarak dinlenilebilirlik lezzeti veriyor. Armonisi vs. Artık ben bugün yapılan müzikte o armoni ve kontrpuan lezzetini arayıp da iki dakikada bulamayınca istediği kadar kelamları yeterli olsun beni ilgilendiren ses. Seslerin dünyası ve buluşlar… Hiphop benim için tam bir müzik değil. Hiphop ritimle konuşmak. Müzik diğer bir şey. Müzik çok sesli de bir şey tıpkı vakitte. Münasebetiyle gerçek bir ilerleme olursa benim bundan haberim olur.

 

Belki de katkınız da olur…

Belki de. Bir yere gittiğimde house müzik çalıyorsa ve Türk house çalıyorsa zati eninde sonunda dinliyoruz. Bunları reddetmiyorum aslında. Fakat bana taraf veren, ısrarla takip etmek istediğim müzik mi? Hayır.

“Yapmamız gereken sabırla beklemek”

Şimdi bir diğer kıymetli noktaya değinmek istiyorum. Konserler. Geçtiğimiz günlerde Instagram hesabınızdan da yazdınız. Salgın nedeniyle bugüne kadar 80 konseriniz iptal oldu. Ve maalesef bu sayı görünüşe nazaran daha da artacak. Üstelik burada kelam konusu olan yalnızca siz ve sizin üzere sahne önündeki müzisyenler değil. Heyetim basamağında çalışanlar, nakliyatta çalışanlar, yerde bir şeyler satanlar, yerin kendisi… Kısacası bir bölüm. Bu hususta ne söylemek istersiniz? Sizce bu süreci en az ziyanla atlatmak için neler yapılabilir?

Sosyal aralı yahut değil, insanları bir konsere çağırmak biraz zorlama. Zira kendimiz gidiyor muyuz rastgele bir yere? Güç. Covid-19 ölümcül bir hastalık. Bilhassa bu müzik dinleyicisinin yaş ortalaması orta yaş, orta yaş üstü, yaşlı. Artık bu beşerler risk kümesi. Münasebetiyle bu ısrarcılıktan vazgeçmek lazım. Aslında o toplumsal uzaklıklı yerde çalmak da bence makus bir his. Yani aslında o yer aslında boş. 2 bin kişilik yere 300 kişi geliyor. Sahneye bir çıkıyorsunuz salon boş. Müthiş bir psikoloji olsa gerek. Ben daha bu türlü bir konser vermedim. Artık diyebilirsiniz ki “Senin tuzun kuru” fakat her şey olağana dönüp itimat sağlayıncaya konserlere başlama taraftarıyım. Bu olana kadar bir yıl daha geçebilir. Bu bir gerçek. Pekala kesim ne olacak? Gençler ne olacak? Bunların paraya muhtaçlığı var. Devletin, belediyelerin yahut özel kesim sponsorların takviye olması gereken bir kitle bu. Diyeceksin ki “yahu sıhhat çalışanları ölüyor, onlara da dayanak lâzım”. Evet, o da öncelikli. Fakat bu tartışmanın sonu yok. Yapmamız gereken sabırla beklemek. Birtakım tiyatrocular bana yazmış; “Fazıl beyefendi ben ne yapacağım? Diğer iş mi yapacağım?” Tahminen de gerekirse yapacaksın. Covid-19 en çok sanatı vurdu. Pek çok bölümü etkiledi elbette fakat kültür sanatı sıfırladı.

 

Online konserler hakkında ne düşünüyorsunuz? Bu süreçte çok arttı. Öncesinde de Berlin Philharmoniker bunu halihazırda yıllardır yapıyordu zaten…

Ben de yapıyorum. Instagram’a Youtube’a müziklerimizi her gün koyuyoruz. Bunu hepimiz yaptığımız için ben buna yanlış diyorum. Bir de şu var Mart 2020’den evvel pek çok kamerayla profesyonel bir biçimde kaydedilmiş konseri mi izlemek istersin yoksa telefonla, iğrenç bir sesle kaydedilmiş çekimleri mi? Hangisini tercih edersin? Natürel ki düzgün olanı istersin.

 

Pandeminin başında pek çok müzisyen tahminen de bu sürecin bu kadar uzamayacağı iyimserliğiyle her gece konser verdi. Bu tahminen de bir bıkkınlık yarattı…

Çok büyük bıkkınlık yarattı. Bu türlü bir gereksinim da yok. Artık konser vermeye kalksa bilet satamayabilir.

 

Bu noktada bir de yeni bir tecrübe olarak 48. İstanbul Müzik Şenliği örneğini vermek istiyorum…

15 şenliğe katılmışımdır 30 yılda. İstanbul Müzik Festivali’ndeki herkes benim çok yakın arkadaşım. Allah kolaylık versin. İşleri çok güç. Online işi çok sıkıntı. Bu yılı es geçmeyelim istediler. Onların bu kararına hürmet duyuyorum. Tarihe bir not düştüler. Takdire şayan. Fakat kendi adıma ben konser yapmıyorum bu süreçte.

 

Peki yakın gelecek için optimist misiniz? Aşıya dair haberler geliyor…

Yani tam manasıyla olağana dönmek için itimadın geri gelmesi lazım. Bu virüsün yok edilmesi ya da aspirin üzere kolay bir şeyle tedavi edilmesi lazım. Ben bekleme taraftarıyım.