Ege’nin incisinin kültür yuvası

Hakan Atis | [email protected] Kadim uygarlıkların beşiği sayılan Anadolu, binlerce yıl öncesinin kültürünü, bedellerini, bilgilerini günümüze taşıyan süper bir açık hava müzesidir. Bu zenginliğin en değerli halkalarından biri günümüzden 8500 yıl evvel kurulan, ismini söylentilere nazaran Amazon Kraliçesi Smyrna’dan alan İzmir’de bulunuyor. Parçalanıp tarihe karışan görkemli bir imparatorluğun küllerinden doğan baht perisidir İzmir. Bir öteki deyişle Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün milletine zafer armağanıdır. Tıpkı ulusal sonlarımız içinde yer alan ve her biri son derece değerli olan öteki kentlerimizi üzere. Konak’a yolu düşenler onun ağırbaşlı duruşunu hayranlıkla seyreder. Lakin bu yetmez! Ziyaret etmek ve o büyülü dünyanın sunduğu görkemli kozmosta saatler geçirmek gerekir. Bunu bilhassa tavsiye ediyorum. Zira hayatta kimi hoşlukları tanımlamak için sözcükler kâfi olmuyor. Tıpkı geçtiğimiz günlerde tarihte seyahate çıktığım İzmir Arkeoloji Müzesi’nde olduğu üzere. Efes, Bergama, Kyme, Milet, Klazomenai, Teos ve İasos üzere kentlerde gerçekleştirilen arkeolojik hafriyatlarda gün ışığına çıkarılan yapıtları sergilemek maksadıyla 15 Şubat 1927 tarihinde açılan nadide bir kültür yuvasından bahsediyorum.

Bodrum açıklarında denizden çıkarılan Bronz Demether Heykeli (M.Ö. 4. yüzyıl)

Adım adım müze

Şimdi gelin kapısından girip tertemiz salonlarında düşsel bir seyahate çıkalım. Üç katlı olan İzmir Arkeoloji Müzesi’nin yerinde tüm yapıtların başka kategorilerde korunup saklandığı eser depoları, onarım laboratuvarı, kütüphane ve arşiv bulunuyor. Birinci katında ise idari kısımlar yer alıyor. Giriş katında sizleri “Taş Eserler Salonu” karşılıyor. Binanın ortasında yer alan boşlukta durup dehşetlikten aşağı baktığınızda farklı bir dünyaya birinci adımınızı atıyorsunuz. Kadifekale’den (Pagos) çıkarılmış Roma Dönemi’ne ilişkin hayvan ve bitki motifleriyle bezeli göz alıcı mozaik size beğenilen geldiniz diyor. Metro çalışmaları sırasında Konak kazılarında bulunan eser binlerce yıl öncesinin estetik zevkini tüm görkemiyle yansıtıyor. Orada bir mühlet durun ve hayatı sorgulayın. Aklınızdan kim bilir neler geçecek? Sonra bulunduğunuz salona tekrar bakın. Eminim farklı bir düş dünyasına adım atacaksınız. İtinayla korunan, dikkatle sergilenen mermer ve taş heykeller, büstler, portreler, masklar sizleri hayran bırakacak. Helenistik (M.Ö. 330-30) ve Roma (M.Ö. 30-M.S. 395) devirlerine ilişkin plastik yapıtları yapıldıkları çağların teknolojik imkanlarını dikkate aldığınızda kusursuz sınırlarıyla hafızalarınıza yerleştireceksiniz. Bodrum’da bulunan Rahip Heykeli ve Torbalı Metropolis hafriyatının armağanı İkili Kızlar Heykeli merak hislerinizi daha da derinleştirecek.

Hocaların hocası

Ülkemizde arkeolojinin duayenlerinden merhum Ord. Prof. Dr. Ekrem Akurgal’ın (1911-2022) ismini taşıyan “Seramik Eserler Salonu” adeta farklı bir dünya. Prehistorik Çağlardan Bizans Dönemi’ne uzanan yapıtlara süratlice bakıp geçmeyin! Günlük kullanım kaplarındaki yapıtlarını gerçek ismiyle imzalayan birinci siyah figür ressamı Sophilos’un şık çizgilerindeki ayrıntıları kaçırmayın. Kral Menelaos ve Troyalı hoş Helen’in düğün coşkusunun betimlendiği Kutsal Evlilik Kabı (Lebes Gamikos) ve Eski Smyrna’da Akurgal Hoca’nın yönettiği hafriyatlarda binlerce yıl sonra gün ışığıyla buluşan, Yunan sanatının başlangıcını oluşturan Geometrik Dönem’e ilişkin birinci müzik aletlerinden dümbelek, yüreğinizde farklı rüzgârlar estirecek. Birinci gördüğümde fikir hayatımızın saygın isimlerinden usta müzisyen ve gezgin Ayhan Sicimoğlu aklıma geldi. İzmir Arkeoloji Müzesi’ni en yakın vakitte ziyaret programına dâhil etmeli. Keyifli olacağına eminim. Tipimize devam edelim… Seramik Eserler Salonu’nda toplumların ömürlerini, dini inançlarını, uygulamalarını, mutfak kültürlerini yansıtan onlarca şahane yapıtla karşılaşacaksınız. Pişmiş toprak bezemeli lahitler sizleri Urla’ya (Klazomenai) götürecek. Antik Çağ’daki definlerle ilgili bilgiler edineceksiniz. Vaktin sonsuzluğunda insanlara mahsus egoların ne kadar gereksiz olduğunu düşüneceksiniz. Bronz yapıtları gördüğünüzde estetik ve ince personellik, el emeği, göz parıltısı dikkatinizi çekecek. Ege Denizi’nde, Çandarlı yakınlarında bulunan Geç Helenistik Dönem’e (M.Ö 50-30) ilişkin Bronz Koşan Atlet Heykeli ve Helenistik Periyot (M.Ö 330-30) imzasını taşıyan, Zeus ve Demether’in hoşlar hoşu kızlarının Hades’e kaçmasıyla meydana gelen mevsimlerin oluşumunu betimleyen Bronz Demether Heykeli, İzmir Arkeoloji Müzesi’nin en bilinen yapıtları ortasında. Birebir katta yer alan Hazine Odası’nda Arkaik, Klasik, Helenistik, Roma, Doğu Roma ve İslami Dönem’e ilişkin altın, gümüş, bronz ve altın ile gümüşün belli ölçülerde karıştırılmasıyla elde edilen alaşımdan yapılan sikkeler ve çeşitli çağlara ilişkin süs eşyalarını inceleyebilirsiniz.

Yeni bir mekân

Zaman seyahatinizde sizlere şimdiden keyifli saatler diliyorum. Yazımı memnuniyet veren bir bilgiyle tamamlamak istiyorum. İzmir Arkeoloji Müzesi ve tıpkı bahçede yer alan Etnografya Müzesi’nde bulunan birtakım değerli eserler; kentte 137 yıl boyunca üretim yaptıktan sonra 2004’te fonksiyonunu sonlandıran Alsancak Monopol Fabrikası’nın bulunduğu alana taşınacak. Zira orası Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından göz alıcı bir kültür sanat cihanına dönüştürülüyor. İzmir olağanüstü bir tematik müze kazanıyor. Kültür ve sanat alanında uzun yıllar sessizliğe bürünen kent nihayet kabuğunu kırıyor. Bu bahisteki katkıları nedeniyle İzmir Büyükşehir Belediye Lideri Tunç Soyer’in yanı sıra kabinede vazife yaptığı devirde Ege’nin incisi için her türlü takviyesi veren Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy’u da kutluyorum. Mevzuyla ilgili verimli çalışmaları nedeniyle İzmir Valisi Yavuz Selim Köşger, Vilayet Kültür ve Turizm Müdürü Murat Karaçanta, İzmir Arkeoloji Müzesi Müdürü Cengiz Kurt ve Müze Müdür Yardımcısı Uzman Arkeolog Elif Erginer’i tebrik ediyorum. Müzelerimize yönelik izlenimlerimi paylaşmaya devam edeceğim. Hepinize sıhhat ve memnunluk dolu hoş günler diliyorum. Esen kalın.