Edebiyatın ‘ayıp’ hikayeleri
Seray Şahinler – Edebiyat tarihinin sayfalarından ilginç keşif… Ankara’da uzun yıllar sahaflık yapmış, araştırmacı ve tercüman Ömer Türkoğlu, 1923-24 yıllarında İstanbul’da yayımlanan “Bin Bir Bûse: En Şen, En Şuh Hikâyeler” başlıklı bir mecmua keşfetti. Kim tarafından hazırlandığı tespit edilemese de Mehmed Rauf’un öncülüğünde yayımlandığı iddia ediliyor. Eva Yayınevi’nin titiz çalışmasıyla “Bin Bir Bûse 1923-24 İstanbul’undan Erotik Bir Mecmua” ismiyle yayımlanan kitapta mecmuanın bütün sayıları bir ortada. 1920’lerin İstanbul’unda yasak aşk, ihtiras, ihanet hikayeleri, çetrefilli aşk ve şehvet hislerinin yer aldığı kitabın serüvenini Türkoğlu’ndan dinledik…
“Bin Bir Bûse”nin Mehmet Rauf öncülüğünde yola çıktığı düşünülüyor. Nasıl bir mecmua “Bin Bir Bûse”? Devrindeki yeri, içeriği, aktifliği hakkında neler söyleyebiliriz?
Mehmet Rauf’un birçok edebî yapıtında ve kadın-erkek alakaları bağlamında erotizmi çağrıştıran cümleler kurduğunu biliyoruz. Fakat bunların çabucak hiçbirisi “Bin Bir Buse”deki kadar aşikâr değildir. Bir manada ‘edebî klişeler giydirilmiş hikâyeler’ olarak kıymetlendirebiliriz. “Bin Bir Bûse”deki kısa kıssaların nerdeyse tamamı müstear isimlerle yazılmıştır. Bunu anlamak mümkündür. Muharrir yahut muharrirler bu türlü yazıların altında isimlerinin yer almasını istemeyebilirler. Lakin bu durum -kitap okunduğunda da anlaşılacağı üzere- kelam konusu yazıların edebî niteliklerine olumsuz bir tesir yapmamıştır. “Bin Bir Bûse”nin, devrin yayın hayatında değerli bir boşluğu doldurduğunu söyleyebiliriz. Bunun sebebi toplum hayatında ‘mahrem’ ve ‘ayıp’ sayılan birtakım münasebetlerin aslında ziyadesiyle yaygın olduğu ve bunlardan bahis yazıların -isterse fantezi eseri olsun- ziyadesiyle okuyucusu olmasıdır.
Aslında Türk edebiyatında kimi romanlarda o çok tanıdık gelen yasak aşkların, çetrefilli münasebetlerin daha özele inmiş hâli bu metinler. Neler görüyoruz bu içeriklerde?
Metinlerdeki figürler incelendiğinde bugün bile ‘cinsel fantezi’ öznesi olan birtakım tiplerin öykülere bahis edildiğini görebiliriz; evli, güçlü ancak mutsuz bayanlar, hizmetçiler, genç delikanlıları cazip bulan orta yaşlı bayanlar vs. Aslında bu figürler sadece müelliflerin değil, toplumun da hayal dünyasında yer alan karakterler.
Dönemine nasıl bir pencere açıyor bu hikayeler? Okuduklarımıza bakınca nasıl bir toplumsal, sosyolojik okuma yapabiliriz?
Cinsellik bugün bile tabu olmaya devam ediyor. Kaldı ki o periyotta değil aleni, üstü kapalı bir biçimde dahi söz edilmemesi gereken bir husus. Bu anlamda sosyolojik olarak bakıldığında toplumun muhafazakâr ve baskın kısmı bu türlü şeyleri güzel karşılamaz ve şiddetle ayıplarken öteki taraftan ‘merak, cümbüş ve zevk’ saikiyle ikili münasebetlerin mahrem taraflarını okuyup öğrenmek, hissetmek isteyen bir kesim var ve “Bin Bir Bûse” tam da burada ortaya çıkıyor. Bir bakıma toplumun bir kısmının gereksinim duyduğu metinleri onlara ulaştırmış oluyor. Sanırım mecmuanın ilgi görmesinin altında da bu yatıyor.
Edebiyat tarihimizdeki ‘şuh öykülerin’ varlığına baktığımızda nasıl bir tablo çıkıyor karşımıza?
Cumhuriyet devrinde basın ve yayın dünyasının karşılaştığı yasaklama ve cezaların bu çeşit yayınların çoğalmasının önüne geçtiğini düşünüyorum. Bunun, 1950’lerde telif ve çeviri birtakım polisiye romanlara yedirilmiş cinsellik, ‘60-’70’lerde ise bilimsel cinselliğe dair kimi kavramları halkın anlayabileceği lisanda anlatan birtakım yayınlarla aşıldığını düşünüyorum. Sonrasında ise erkeklere hitap eden mecmualar geliyor.