Demokrasimizin asırlık geleneği

AYDIN HASAN- Milletvekili seçiminde bir asırlık tecrübesi geride bırakan Türkiye, 28. devir TBMM’de misyon yapacak vekilleri seçmek için yeni bir yarışın heyecanı içinde.

Cumhurbaşkanı seçimi için dört ismin adaylığının katılaşmasıyla start verilmesinin akabinde, milletvekili aday listelerinin dün Yüksek Seçim Kurulu’na teslim edilmesiyle de TBMM seçimleri için yarış fiilen başlamış oldu.

23 Nisan 1920’de Ankara’da toplanan Birinci Meclis, işgal altında yapılan seçimde seçilenler ile Osmanlı Meclis-i Mebusanı’ndan katılanlarla birlikte 437 milletvekilinden oluştu. Lakin işgal kaidelerinde Ankara’ya gelmenin zahmeti nedeniyle Meclis’in açılışı 23 Nisan 1920’de 115 milletvekili ile yapılabildi. 30 Ağustos 1922’deki Büyük Zafer ile vatanın kurtuluşunun sağlanması ve 1 Kasım 1922’de saltanatın kaldırılmasının akabinde 1 Nisan 1923’te erken seçim kararı alındı. Haziran-Temmuz 1923’te yapılan iki dereceli seçimler ile yeni parlamento oluştu.

Cumhuriyetin ilanı

1923 seçimi, saltanatın kaldırılmasının yani idare sisteminin esaslı olarak değişmesinin akabinde yapılan birinci milletvekili seçimiydi. Bu seçimde oluşan Meclis, 29 Ekim 1923’te Cumhuriyeti ilan etti. 1920’den bugüne 27, 1923’ten bu yana ise 26 milletvekili seçimi yapıldı. Birinci Meclis olarak 1920’de oluşan Meclis kabul edildiği için 14 Mayıs’ta, 28. periyot milletvekili seçimi yapılacak.

CHP’li tek parti periyodundaki seçimler iki dereceli olarak gerçekleştirildi. Birinci seçmenler ikinci seçmenleri, ikinci seçmenler ise saylav denilen milletvekillerini seçti. Çok partili hayatın birinci imtihanı olan 1946 seçiminden itibaren ise tek dereceli seçim sistemi uygulamaya kondu.

Çak partili hayat

1950 genel seçimi ise Türk siyasetinde değerli bir dönüm noktası oldu. 14 Mayıs 1950’de sandıktan çıkan sonuç ile CHP’nin cumhuriyetin başından beri devam eden iktidarı sona erdi. 27 Mayıs 1960 askeri darbesi ile demokrasi kesintiye uğradı. 12 Mart 1971 ve 12 Eylül 1980’de gerçekleştirilen darbelerle demokrasi yeni yaralar aldı. 6 Kasım 1983’te yapılan seçimle demokratik hayata tekrar dönüldü ve ANAP devri başladı. ANAP iktidarlarına son veren seçim ise 20 Ekim 1991’de gerçekleşti.

AK Parti dönemi

3 Kasım 2002’de yapılan genel seçim ile Türk siyaseti, yeni ve farklı bir yörünge içine girdi. AK Parti tek başına iktidar oldu. 7 Haziran 2015’teki genel seçimde birinci parti olan AK Parti, güvenoyu için gerekli çoğunluğu sağlayamadı. Koalisyon görüşmeleri tıkanınca Cumhurbaşkanı kararı ile seçimler yenilendi ve birebir yıl içinde ikinci seçim 1 Kasım 2015’te yapıldı ve AK Parti yine gerekli çoğunluğu sağladı.

Sistem değişti

Parlamenter sistemden, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçilmesini öngören anayasa değişikliği çerçevesinde 24 Haziran 2018’de cumhurbaşkanı seçimiyle genel seçim birlikte yapıldı. Cumhurbaşkanı seçilen Recep Tayyip Erdoğan’ın 9 Temmuz’da Meclis’te yemin etmesiyle parlamenter sistem sona erdi, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi resmen başladı.