Daha yaşanabilir dünya yolunda değerli bir başlangıç: Çocuklar için ideoloji eğitimi

Ayperi Tuğçe Aybar | [email protected] Çocuk; düşünen, hassas bir birey olabilme potansiyeline sahiptir. Çocuk, kendini keşfetme seyahatine çıkarak dünyayı, toplumu ve kendini anladığında bütünsel bir bakışa sahip olacaktır. Çocuklar için ideoloji aktiflikleri, bu seyahat için bir başlangıç olabilir. Çocuklar etraflarında bulunan her şeyle etkileşim halindedir. Etkileşim, çocukların meraka ait istikametlerini artırır. Bu, soru sorma ve düşünme konusunda kıymetlidir. Çocuklar için ideoloji eğitim modeli, öğrenmeyi etkin hale getirerek çocukların faal olduğu bir ortam oluşturur. Bu ortam ise çocukların kendilerini söz edebilmeleri ve hünerlerini geliştirmelerine imkan tanır. Çocukların doğal eğilimlerinde soru sorma ve düşünmede faal rol alma durumu aslında vardır. Çocuklar için ideoloji, çocukların bu doğal eğilimlerini benimseyerek onların felsefi sorular üzerinde düşünmesine yardımcı olur. Çocukların kendilerini geliştirebilmesi ve keşfedebilmesi için doğal eğilim dikkate alınmalı, kendi potansiyellerinin farkında olmaları sağlanmalıdır.

Ortaya çıkışı

Çocuklar için ideoloji, yeni bir eğitim anlayışının köklerini bünyesinde barındıran bir eğitim modelidir. Bu alandaki birinci çalışmalar, Matthew Lipman tarafından Montclair State Üniversitesi’nde yapılmıştır. Çalışmaların akabinde bu alana ait araştırmaların sürdürüleceği bir enstitü kurulmuştur. Çocukların okullarda aldıkları eğitim değerlidir. Lipman, çocuklarda bir kavrama ait mantıksal, eleştirel bakışın eksik olduğunu düşünür. Okullarda benimsenen öğretici ve yönergeler veren bir eğitim anlayışıyla bu tarafın tamamlanması zordur. Çocukların akıl yürütme eğilimlerinin gelişmesi ve faal iştirakin artmasıyla bu durum değiştirilebilir. Lipman’a nazaran bu, felsefi düşünmenin sağlandığı “çocuklar için felsefe” oturumlarıyla mümkündür. Felsefi düşünme, hepimizin bildiği üzere filozofların sahip olduğu bir düşünme biçimidir. Çocukların bu cinsten bir düşünme tarafına sahip olması kıymetlidir. Alanda birçok farklı formül geliştirilmiştir. Prosedürlerde ortak olan; çocukların düşünmesi, kendi fikirlerini tabir etmesi ve sorular sormasıdır. Lipman, çocukların okul ömrüne başlamadan evvel meraklı, canlı, yaratıcı ve ilgili olduğunu söyler. Okula gitme sürecinde ise bu özellikler sönümlenir. Tahsil süreci içerisinde bu özelliklere ve mantıksal akıl yürütmelere tekrar muhtaçlık duyulur. Düşünme sürecinin canlı, hareketli ve etkin kalabilmesi için soru sorma en değerli faktördür. Çocuklar; soru sorma, sorgulama ve eleştirel düşünmeye yatkındır. Yapılan araştırmalar, bu tipten etkinliklere katılan çocukların kendilerini daha fazla geliştirdiğini gösterir. Çocuklar, kendilerine sorular sorulması ve etkin düşünme aktiflikleri aracılığıyla öğrenmeye ilgi duyarlar. Çocuklar için ideoloji alanı sorumluluk alma, karakter gelişimi, faal bağlantı kurma istikametinden olumlu katkılar sağlar.

Uygulama yöntemleri

Çocuklar için ideoloji bağlantı yoluyla sürdürülür. Bu nedenle çocuklar, aktiflik esnasında düşünme ve sorgulamanın yanı sıra dilsel maharetlerini de kullanırlar. Uygulama usulleri farklılık gösterebilir; lakin temel hedef, aktifliğe katılanların muhakkak kavramlar hakkında düşünmelerini sağlamaktır. Felsefece düşünme Lipman’a nazaran eleştirel, yaratıcı, ihtimamlı ve iş birlikçi düşünme faktörlerini içerir. Bu faktörler, çocukların oturum esnasında çok taraflı ve farklı düşünmesine imkan tanır. Bir kolaylaştırıcı tarafından başlatılan aktiflik, bir uyaranla (hikâye, fotoğraf, şiir vb.) başlar ve oturum öncesinde belirlenmiş olan sorular sorulur. Bu sorular üzerinde tartışılır. Tartışmayı derinleştiren, genişleten alıştırmalar ve sorularla oturuma devam edilir. Oturumda belli bir kavram üzerine felsefi düşünme gerçekleşir. Çocuklar konuşmaya, soru sormaya ve sorulara kendi karşılıklarını vermeye teşvik edilir. Düşünme süreci, çocukların kendi kendine ve toplulukla düşünmesine imkan sağlar. Bu, etkin düşünmenin imkanlarını belirleyen bir faktördür. Düşünme oturumları farklı yaş kümelerine uygulanabilir. Aktiflik öncesinde belirlenen kavram ve sorular, yaş kümelerinin özelliklerine nazaran hazırlanır. Oturuma katılan bir sınıf olabilir. Oturum esnasında sınıf, bir araştırma topluluğuna dönüşür. Kavramlar ve sorular ile ilgili düşünme süreci oturum boyunca sürdürülür. Çocuklar kavramı farklı taraflardan düşünürken kolaylaştırıcı, felsefi düşünmeyi sürdürme konusunda faal bir rol alır; çocukları destekleyerek oturumu canlı tutmaya çalışır. Soru sormanın ve öğrencilerin iştirakini sağlamanın yanı sıra felsefi düşünmenin sürekliliğini de sağlamak durumundadır. Bu oturumlar; çocukların dilsel, toplumsal ve ferdî hünerlerinin gelişmesine katkı sağlar. Oturum esnasında mantığın kullanılması kaçınılmazdır. Bu durum, çocukların çözümleme yaparken eleştirel ve çok taraflı düşünmesini geliştirir. Uygulamalarda çocukların oturumlara katıldıkça öğrenmede başarılı, özgüvenli, yaratıcı, etkin, girişken ve hassas bireyler olduğu gözlemlenir. İş birlikçi, ihtimamlı düşünmenin geliştiği; öğrenme konusunda motivasyonun arttığı görülür. Çocuklar için ideoloji eğitimi alan çocukların benlik algısı ve kişiliklerinin geliştiği, düşünme biçimlerinin değiştiği, mantıksal çıkarımlar yapabildikleri izlenir. Okula olan ilgiyi, öğrenmeye olan merakı artıran çocuklar için ideoloji eğitim modelinin okullarda ve eğitim sisteminin içerisinde yer alması değerlidir. Uygulamaların çocuklardaki olumlu tesiri milletlerarası seviyede yapılan araştırmalarda saptanmıştır. Çocuklar için ideolojinin temel eğitim sistemi içinde yer alması sayesinde geleceğe hazırlanan çocukların hassaslığı ve özgüveni artacak, farklı bakış açılarına ulaşacak, toplumsal tarafları gelişecektir. Tahlil etme ve neden-sonuç ilgisi kurma istikametinden de gelişen çocuklar, kendilerini inşa etme imkanına sahip olacaklardır. Bu da iş birliğine yatkın, sorgulayan, araştıran, üreten bireylerden oluşan bir toplumun inşa edilmesini sağlayacaktır. Platon ve Aristoteles’e nazaran çocukların ilgi ve maharetleri çarçabuk şekillenebilir. Bu nedenle çocuğun etrafı, aldığı eğitim bütünüyle kıymetlidir. Çocuk, kendini keşfetme seyahatine çıkarak dünyayı, toplumu ve kendini anladığında bütünsel bir bakışa sahip olacaktır. O bakış, dünyanın daha yaşanır olmasını sağlayacaktır. Çocuklar için ideoloji aktiflikleri, bu seyahat için bir başlangıç olabilir.