Çocukların bayramı

Safa Monopolü / [email protected] – TBMM Lideri Mustafa Kemal, yasanın kabulü üzerine yayımladığı bildirisinde, “Yeni ve şanlı bir tarihe başlangıç olan bugünü ulusun anılarında sonsuza kadar yaşatmak için Meclisimiz bugün 23 Nisan tarihinin ulusal bayram sayılmasını özel bir maddeyle kabul etmiştir” der. 23 Nisan, “Çocuk Bayramı ve Haftası” olarak birinci kere 1929 yılında kutlanır. Atatürk de birebir gün öğlenden sonra Ankara Palas’ta düzenlenen “Çocuk Balosu”na katılır.

İlk Meclis nasıl açıldı

Millî Çaba ortamında toplanan ve Mustafa Kemal Paşa önderliğinde Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasını sağlayacak “Meclis”in ismi, açılışından kısa mühlet evvel yapılan bir toplantı sırasında konulur: “Türkiye Büyük Millet Meclisi…” İstanbul’un 16 Mart’ta işgali üzerine, Heyeti Temsiliye Reisi Mustafa Kemal Paşa, 19 Mart 1920’de yayımladığı genelgeyle “Ankara’da harikulâde yetkili bir meclis”in toplanacağını duyurur. Genelgede, “Ulusun bağımsızlığını ve devletin kurtarılmasını sağlayacak tedbirleri düşünüp uygulamak üzere ulusça harika yetki verilecek bir meclisin Ankara’da toplantıya çağrılması ve dağıtılmış olan mebuslardan Ankara’ya gelebileceklerin de bu meclise katılmaları” istenir. Bu hedefle yapılacak seçimle belirlenen milletvekilleri ile dağıtılan Osmanlı Mebusan Meclisi’nden kaçarak Ankara’ya gelebilenler, birinci Meclis’te yer alabileceklerdi. Mustafa Kemal, 22 Nisan 1920’de Büyük Millet Meclisi’nin açılışını duyurduğu genelgesinde ise bundan bu türlü “bütün sivil ve askerî makamların ve bütün ulusun buyruk alacağı en yüksek kat”ın bu Meclis olacağını kaydeder.

Meclis’in adı

Tarihçi, gazeteci-yazar Enver Behnan Şapolyo, Meclis’in isminin, Mustafa Kemal’in, Hükümet Konağı’nda Valinin odasında yaptığı toplantıda konulduğunu muharrir. Şapolyo’ya nazaran, Atatürk, “Meclis’in ismini ‘Meclisi Müessesan’ (Kurucu Meclis) olmasını” istemekte, bununla “rejimi değiştirebilecek bir Meclis’in kurulmasını sağlamayı” amaçlamaktaydı. Ama bundan vazgeçerek, genelgesinde, “olağanüstü yetkilere sahip Meclis” olarak bildirdiğini aktaran Mustafa Kemal, toplantıdakilere, kanılarını sorar. “Kurultay, Meclisi Kebir” üzere yanıtlar alan Mustafa Kemal’in, “Biz burada Kurultay yahut Meclisi Kebir ismi ile bir meclis kurarız. Ancak Türk milleti, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılmasını bekleyecektir” deyince, odadakiler daima bir ağızdan, “Bulduk” derler. Mustafa Kemal’in ne bulduklarını sorması üzerine, şu karşılık verilir: “Yeni meclisin ismini: Türkiye Büyük Millet Meclisi…”

Neden 23 Nisan Cuma?

Gazeteci Yunus Nadi Abalıoğlu, Meclis’in aslında 22 Nisan 1920 Perşembe günü açılmasının kararlaştırıldığını, lakin Ulusal Gayret terslerinin, hareketin başarısız olması için dini kullanmaları ve kendilerini “şer’an asi” ilan etmeleri karşısında, açılışın cuma gününe alındığını belirtir. Gerçekten “tatlı ve ılık bir bahar günü” 23 Nisan’da, Hacıbayram Camii’nde cuma namazı kılındıktan, kurbanlar kesildikten sonra; önünde “ruhani bayrakların taşındığı” büyük bir toplulukla gelinerek, İttihat ve Terakki Kulübü olarak yapılan binada, saat 13.45-14.00’te merasimle TBMM açılır.

Ankara’nın “muhteşem ve heybetli bir gün” yaşadığını; “daha sabahtan herkesin büyük bir bayram sevincine katılmak için konutlarından dışarıya uğradığı”nı anlatan Yunus Nadi, alınan tüm tedbire karşın, mescitten binaya zahmetle gidilebildiğini kaydeder.

“İlk Meclis” olarak anılacak bu bina, Meclis’in toplanması kararı alındığında şimdi hazır değildi ve kiremitleri yerleştirilmemişti. Şapolyo, Ulucanlar’da yapılan bir okul için Marsilya’dan getirilen kiremitlerin de yetmemesi üzerine halkın konutlarındaki kiremitleri sökerek, Meclis için kucak kucak kiremit taşıdıklarını anlatır. Ankaralı marangozlar da toplantı salonuna kürsü yapar; salonun aydınlatılması için ise tavana, bir kahvehaneden getirilen kenarları avizeli büyük bir petrol lambası asılır. Milletvekillerinin oturacakları sıralar da Ankara Muallim Mektebi (Öğretmen okulu) ile Ankara Sultanisi’nden (lise) sağlanır.

Kalpaklı, fesli, sarıklı milletvekilleri

Meclis, en yaşlı üye sıfatıyla Sinop Mebusu Şerif Bey’in konuşmasıyla açılır. Şerif Beyefendi, “Ulusumuzun iç ve dış tam bağımsızlık (istiklali tam) içinde yazgısının sorumluluğunu direkt doğruya yüklenip kendisini yönetmeye başladığını bütün cihana duyurarak Büyük Millet Meclisi’ni açıyorum” diyerek, Meclis’in emelini da açıklar.

Akademisyen Yavuz Aslan, Meclis’in birinci toplantısına katılan milletvekili sayısı ile bunların kimler olduğunun katılık kazanmadığını belirtir. Mazhar Müfit Kansu ise “Mebusların adedinin birinci açılışta 115 olduğu”nu belirtir. Kansu, “Bizzat merak ederek saydım, 50 mebus kalpaklı ve 41 mebus fesli ve 21 mebus sarıklı idi” diye ekler. Kansu, Meclis zabıtlarından 338 mebusun katılması gerektiğini, lakin “115 mebusun 23 Nisan’da” Meclis’in açılış günü gelebildiğini kaydeder ve mayıs ayında 62 üyenin daha Meclis’e geldiğini belirtir.

Yavuz Aslan’ın, İhsan Güneş’ten aktardığına nazaran, birinci Meclis’te 52 asker, 42 yönetimci, 39 memur, 32 din adamı (16 müftü, 9 müderris ve 7 şeyh), 30 öğretmen, 16 sağlıkçı (15 tabip, 1 eczacı), 7 aşiret reisi, 4 emniyet mensubu, 2 Reji vazifelisi ve 1 diplomat ile 102 hür meslek kümelerinden milletvekili bulunuyordu.

TBMM’nin birinci devresi 23 Nisan 1920’de başlayıp 21 Mayıs 1927’ye kadar sürdü; lakin İkinci Meclis’in başlama tarihi olan 11 Ağustos’a kadar vazifesini sürdürdü.