Bir cürmün anatomisi

Müjde Işıl – 59. Antalya Altın Portakal Sinema Festivali’nde En Yeterli Sinema ve En Yeterli Senaryo Ödülleri’ni kazanan “Karanlık Gece” berbatlığın olağanlaşmasını, yaygınlaşan linç kültürünü, eril lisanı, erkek hâkim baskıyı anlatarak son devirde üzerine en çok konuştuğumuz üretimlerden biri oldu. Biz de sineması, direktörü ve senaristi (Murat Uyurkulak ile birlikte) Özcan Alper ile başrol oyuncusu Berkay Ateş’ten dinledik.

“Karanlık Gece”nin senaryosu nasıl ortaya çıktı? Size ilham kaynağı olan belli bireyler, olaylar ya da eserler var mıydı?

Bir sinemaya ya da senaryoya başlarken bazen bir şiir bazen bir fotoğraf ya da küçücük bir gazete haberi tetikleyici olabiliyor. Ancak bu sinemada daha çok ülkenin içinde bulunduğu ruh hâlinin yansıması besbelliydi diyebilirim. Seyahat vakti yitirdiğimiz Ali İsmail Korkmaz ve öteki gençlerle birlikte Nuh Esaslı, Rabia Naz ve maalesef yıllarca ekmek parası için Karadeniz’e gelip berbat şartlarda çalışmak zorunda kalan, bir de üstüne lince maruz kalan Kürt tarım emekçileri, yazım sürecinde etkilendiğimiz durumlardı. Bu ruh hâli içerisinde kıssayı yazmaya başladım sanırım.

Filmde çözülmesi gereken bir cinayet gizemi yok. Katiller belirli, kurban belirli lakin seyirci tansiyonu anbean hissediyor. Bu sıkıntı denklemi nasıl kurdunuz?

Evet, klasik bir polisiye kıssadaki üzere katil kim ya da katil nasıl yakalanacak durumu yok sinemada. Lakin “O gece tam olarak ne oldu?” sorusu etrafında şekillenen bir merak ögesi ve tansiyon kelam konusu. Zira sinemanın temel problemi, üzeri örtülmeye çalışılan bir cürmün, unutturulmaya çalıştırılan bir olayın nedensellikleri ve bunun sorgulanması üzerine konseyi. Öbür taraftan dediğiniz üzere bir Amerikan polisiye matematiğindeki yüzeydeki olay ve olgudan çok, temel olarak bu cürmün şahsî ve toplumsal ruhsal ve sosyolojik tarafını açık etme kederi var. Bir linç kıssası olması ve bu lincin aslında Türkiye’de nasıl bir kültüre dönüştüğü sorunu var. Bu güç denklemi Murat Uyurkulak üzere bu alanda uzman bir edebiyatçı ile çalışmak kolaylaştırmıştır diye düşünüyorum.

İshak’ın vicdanı olmasa her şeyin üstü örtülmüş durumda köyde. Berbatlığı, linç kültürünü olağanlaştırmak üstten aşağı mı şekilleniyor, bireyden başlayıp yayılan bir salgın mı?

Özellikle kötülük sıkıntısı, senaryoyu yazarken Murat ile en çok konuştuğumuz ve farklı okumalar yaptığımız bir durumdu. Öncelikle biliyoruz ki kötülük sıkıntısı varoluşundan beri insanın daima içinde olan bir problem. Hatta o denli ki Habil ve Kabil rivayetine kadar götürebileceğimiz bir durum. Mutlak düzgün ve mutlak bir makûs olma hâlinden bahsedemeyiz. Lakin sinema esnasında, bilhassa bizim de üzerine tartıştığımız, Terry Eagleton’ın kötülük üzerine de yazdığı üzere. Sıkıntı bazen yalnızca dinî ya da toplumsal kolay olgularla açıklanamayacak kadar kompleks olabiliyor. Fakat Türkiye’de bilhassa sistemin linç kültürünü daima bir biçimde her çeşitten ötekine karşı gerekli durumlarda kullandığını biliyoruz. Bu evet, üstten aşağıya şekillenen bir kültür. Fakat bir yandan da konutta, okulda, sokakta ve her yerde bu kültüre maruz kaldığımız da aşikâr. Esasen linç olaylarına baktığımız vakit, gündelik hayata sızmış bu ırkçılığın Türkiye’de kendine mahsus hâllerini görmek de mümkün. Bilhassa, özgüven sorunu, aşağılık kompleksi, haset duygusu, sağlıklı yaşanmamış cinsellik ve bunun görünürde baskın bir erkeklik ve eril bir kültürle sarmalanması bu üslup durumlarda ziyadesiyle karşımıza çıkmakta.

Obruk metaforu Tayfun Pirselimoğlu’nun “Kerr”inde de vardı fakat Emin Alper’in “Kurak Günler”i ile “Karanlık Gece” ortasında epey benzerlik kelam konusu. Tıpkı periyotta çekilmiş bu iki üretimdeki benzerlikler hakkında sizin fikriniz nedir?

Bazen olabiliyor bu biçim benzerlikler. Pek olağan görüyorum. Açıkçası çok klasiktir, çokça söylenir ancak insanlık tarihini toplasanız 30 tane hikaye vardır. Geri kalan hepsi öykülemedir esasen.

Finalde insanlığın karamsarlığı ve tabiatın umudu yan yana duruyor güya. Sizce hangisi daha baskın?

Pandemi periyodunda artık kendimizi yani insanı merkeze alan bir düşünüşten ve siyaset alanından uzaklaşmamız gerektiğini yeterlice anlamış olduk. Bu yüzden insanın değil, tabiatın ve tüm canlıların merkezde olduğunu; insanın, tabiatın hâkimi değil, onun bir kesimi olduğunu anlamamız gerek. Yahut şöyle de diyebiliriz: İnsan fakat tabiat ile uyumlu olduğunda umudu ve özgürlüğü daha çok büyütecektir.

BERKAY ATEŞ: “Gerçek apaçık önümüzde”

İshak bilhassa mental açıdan hayat vermesi güç bir karakter. Bu role ‘evet’ deme sebepleriniz nelerdi?

İshak çok derinlikli, katmanları olan, hem geçmişi hem bugünü yaşayan, bu farkı ortaya koymak zorunda olduğum ve beni zorlayacağına da inandığım bir karakterdi. Bağlama çalmayı, motor kullanmayı, dağcılığı öğrenmemi sağladı. Doğal bütün bunların dışında Özcan Alper sinemaları hayatımda çok kıymetlidir. Bu sebepten de ‘evet’ demem güç olmadı.

“Karanlık Gece”nin, tiyatro oyununuz “Hakikat Şüphesiz Bir Gün” ile ortak noktaları olduğunu düşünüyor musunuz? Sinemanın senaryosuna katkınız oldu mu?

Senaryoda bir katkım yok. Lakin Murat Uyurkulak ve Özcan Alper ile birlikte karakter ve öykü üzerine çok fikir alışverişinde bulunduk. Benim bütün fikirlerime de açıklardı kendileri. Beni bir müellif olarak da kabul etmeleri çok değerliydi o süreçte. “Hakikat Elbette Bir Gün” ile ortak noktaları var sinemanın. Karanlıktan bir gerçeği ortaya çıkartmanın gayreti bu kıssalar. Yaşadığımız devir; hikâyeleri, sinemaları, oyunları o denli ortaklaştırıyor ki… Gerçek apaçık önümüzde zira; bu periyoda tanıklığımız bu öyküler.

Özcan Alper ve Emin Alper üzere bağımsız sinemamızın güçlü direktörlerinin sinemalarında rol almak mesleksel açıdan size neler kazandırdı?

Her ayrıntıyı önemsemek, direktörün kurduğu dünyayı anlamak, lisanını anlamak ismine çok inanç verici direktörler kendileri. Oyunculuğuma katkıları büyüktür. Emin Alper’i de Özcan Alper’i de çok değerli hikâyeciler olarak görüyorum. Karakterin gerçekliğini düşünerek, katmanlarını ayrıntılı belirleyerek ortaya koyuyorlar. Oyuncuyu rahat bırakıp özgür bir hudut içinde gerçeğe ulaşmak için ellerinden geleni yapıyorlar.