‘Benim kıstasım duygular’
Seray Şahinler- Nobel Edebiyat Ödülü’nün son sahibi, Fransız muharrir Annie Ernaux, kendi yazdığı, oğlu David Ernaux-Briot ile yönettiği “Super-8 Yılları” isimli belgesel sinemanın gösterimi için birinci kere İstanbul’daydı… İstanbul Sinema Festivali’nin davetlisi Ernaux, evvel sinema gösterimine katıldı akabinde basın mensuplarıyla bir ortaya geldi. Muharrir birinci romanlarından yazma pratiğine, belleği keşfine, Fransa’nın dönüşümünden siyasal ve toplumsal problemlere kadar pek çok bahis hakkındaki görüşlerini içtenlikle paylaştı.
Utanç tepkisi
Kadın hareketinin öncü müelliflerinden biri Annie Ernaux… Emekçi sınıfına mensup bir aileden geliyor. Ömründen izler romanlarında sıkça yer buluyor. “Seneler” başta olmak üzere, “Yalın Tutku”, “Babamın Yeri”, “Boş Dolaplar” üzere kitaplarda bu izleri görmek mümkün. (Yazarın “Bir Kadın” ve “Olay” isimli romanlarının geçtiğimiz hafta birinci defa Türkçede yayımlandığını ekleyelim.) Sınıf atlama, evlilik, bayan özgürlüğü, kürtaj, ölüm üzere sorunları kendi tecrübeleri üzerinden aktarıyor. Nobel Edebiyat Mükafatı ile sesi dünyanın her köşesindeki bayanların sesine ortak oluyor.
Ernaux’nun romanları birer toplumsal roman tıpkı vakitte. Personel sınıfına mensup ailelerin ‘kızları’ benliğini ararken ‘ben’le hengame hâlinde olan bayanlar, utanç ve dayatma hisleriyle gayret edenlerle bir manifesto yazıyor. Sorularımızı yanıtlayan Ernaux sanatın ve edebiyatın toplumsal yapıları değiştirmeye katkı sağladığına inanmadığını ancak sanatkarların bir şuur yaratması gerektiğine dikkat çekti. Romanlarında kendini bilhassa bayan vücudu üzerinden hissettiren “utanç” hissine temas eden müellif, “Kişisel olanla toplumsal olan birbirine zıt değiller. Kitaplarımda çoklukla hislerden kelam ediyorum. Toplumsal öğeler barındıran hisleri da buna dahil ediyorum. Sözleri seçiyorum. Yazarken benim kıstasım hisler. Kitaplarımın birçoklarında, şimdi Türkçeye çevrilmemiş olan ‘Utanç’ isimli romanımda bu utanç hissinden kelam ediyorum. Aslında toplumsal, toplumsal bir histir bu. Bu hisler size daima dışarıdan dayatılır. Ben de dışarıdan dayatılan bir utanç hissini kitaplarımda aktardım. Buradan hareketle dünyayı, toplumu okumaya çalıştım. Yazdıklarımın hayata olabildiğince yakın olmasını istiyorum. Edebiyat hayata ne kadar yaklaşırsa o kadar edebiyat olur” diye konuştu.
Ernaux, yazdıklarının bayanlar üzerindeki tesirinin Simone de Beauvoir’dan daha fazla olduğu yorumlarına ise şu karşılığı verdi: “Dürüst olacağım, yıllardır pek çok okur mektubu aldıktan sonra, evet böylesi bir duyguya kapıldığımı söyleyebilirim. Ancak aramızda şöyle bir fark olabilir. Benim apansızın tesir yaratmak üzere bir arzum olmadı, çıkış noktam bu değildi. En başta ve sıklıkla bir gereksinim hasıl olduğu için bu beni yazıya itti.”
‘Belleğim esastır’
Kendi gerçekliğini yaşadığı çağın, toplumun ve dünyanın gerçekliğiyle damıtan ve bunun üzerinden kelamını söyleyen bir yazar olan Ernaux, edebiyatı gerçek hislerin yansıtıldığı bir alan olarak tanımladığını, edebiyatın bir süreç olduğunu söyledi. Yazdığı her kitabın sonunda “Bu yazılar neyi değiştirir” sorgulaması yaptığını lisana getirdi ve ekledi: “Her vakit belleğime başvurdum. Notlardan fazla belleğim temel kaynağımdır.” Türkiye’ye birinci sefer gelen muharrir, “İstanbul’da ne hissettiniz?” sorusuna ise “Sokaklarda çok yürüyemedim. Fakat birtakım şeyler hissettim. İstanbul’da bir özgürlük hissi hâkim. Bütün dünyayı içinde barındıran bir şehir” cevabını verdi.
‘Nobel’i aldığımda öfke rüzgârı esti’
Annie Ernaux, bayanın edebiyattaki yerine dikkat çekerek “Sizce bayanın özgürleşmesi ile metnin özgürleşmesi ortasında bir bağ var mı?” sorusuna şu cevabı verdi: “1970’lerde bayanlar direkt vücutlarıyla ilgili yazdılar. Ben de bu nesildenim. Yalnızca gizlice yaptığım kürtajdan kelam etmedim, bedenle ilgili olan tüm ögeleri anlatırım kitabımda. Erkeklerin yazdığı gerçekliği yansıtır üzere görünüyor. Gerçeğin ne olduğuna dair bir monopol kurmuşlar. Güya gerçeğin ne olduğu onların inhisarındaymış üzere meğer bu yanlışsız değil. Erkek muharrir olduğunuzda bu edebiyat oluyor. Bayanlar yazınca ise ‘kitap yazdı’ oluyor. Ancak onlar bir edebiyatçı olarak görünmüyor. Ben Nobel Edebiyat Ödülü’nü aldığım vakit Fransa’da büyük bir öfke rüzgârı esti. Zira, bu mükafatı almış bir bayan yoktu. Bayanlar hala daha edebiyatta yasal görülmüyor.”