Art planında dehşetler var! İnatçı bireylerle bağlantı kurmanın sırrı

Ben merkezciliğin en kıymetli davranışsal boyutlarından biri olan inatçılık, insan ilgilerinde irtibat hünerlerinin, iş hayatının, evliliğin en büyük düşmanı olarak görülüyor. İnatçı bireylerin birden fazla vakit yalnız kaldıklarını söyleyen Psikiyatri Uzmanı Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “İnatçı şahıslar dünyanın daima kendi etrafında dönmesini ister. Övgüyle beslenirler, tenkide karşı tahammülsüzdürler ve olaylara yalnızca kendi pencerelerinden bakmak isterler. Ben merkezci oldukları için birçok vakit yalnız kalırlar. Niyet esneklikleri yoktur. Bu durumun psikolojideki karşılığı niyet katılığıdır. İnatçılığın art planında sevilmeme, bedel görmeme yahut kaybetme dehşetleri var” dedi. Herkesin içinde inatçı bir çekirdek olduğunu da belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan kelamlarına şöyle devam etti:

“İnatçılık kişinin kendi ruhsal bütünlüğünü muhafazası için de gereklidir. Kişinin kendi doğrularını savunması gerekiyor. Zıt bir kanıt, ikna edici bir bilgi olmadan o doğruları değiştirmemesi isabetlidir. Lakin karşı tarafa ‘ben anneyim bu türlü yapacaksın, ben babayım bu türlü yapacaksın’ diyerek anneliği, babalığı yahut iş yerinde konumunu kullanarak, münasebetlerini söylemeden, ‘ben ne dersem o olur’ diyerek yaklaşılırsa, süreksiz bir sessizlik, sakinlik olur. Bu türlü durumlarda ihanet beslenir ve birinci fırsatta karşı taraf ihanet eder. Bu nedenle baskıcı ortamlarda çok hain çıkar. Batı’da hain çıkmıyor? Zira beşerler açık ve şeffaf. Orada dürüstlük yüceltilirken, Doğu toplumlarında itaat yüceltiliyor.”

‘ÇOCUKLARDAKİ İNATÇILIK DOĞAL’

İnatçılığın çocukluk devrinin psikososyal gelişiminde doğal olarak var olduğuna dikkat çeken Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Çocuk yürümeye başlayıp özerklik duygusu gelişmeye başladıktan sonra kendi doğrularında kendini dünyanın merkezinde görür. Zira dünyanın en bencil varlığı çocuklardır. Buna primer narsizm deniyor. Bu doğal bir durum. Çocuk evvel kendini seviyor, sonra kendisine bakım verenleri seviyor. Çocuk büyüdükçe benlik sevgisini bırakmak istemiyor lakin yalnızca kendini ve annesini değil başka insanları, kardeşlerini, babasını, arkadaşlarını da sevmeyi ve onlarla ilgili esnek olmayı öğrenmesi gerekiyor. Zihinsel esnekliği, duruma uygun davranmayı öğrenmesi gerekiyor” diye konuştu.

Çocuklarda inatçılığın her şeye karşı koymayla geliştiğini belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Bu çocuklara baktığımız vakit yetiştirilme biçimleri bunu besliyor. Bu genetik bir durum ya da hastalık değil. Baskıcı bir ortamda çocuk nasıl inatçılığa sürükleniyorsa, kuralsız bir ortamda da çocuk kendi doğrularını kendi oluşturur ve o doğrularda ısrar eder. Bu inatçılık olarak ortaya çıkar. Mesela dişini fırçalayacaksın, tuvaletten çıkınca elini yıkayacaksın usulünde genel temel kıymetleri, temel kuralları olan bir ortam oluşmadıysa çocuk kendi doğrularında ısrar etmeye başlar. Zira insan zihnini en çok rahatsız eden şey belirsizliktir, tehlike değildir. Ne olacağını bilememek, bilinmezlik ve belirsizlik en büyük bâtın travmadır. İnatçılık, bilinmezlik ve belirsizliğe karşı bir savunma düzeneğidir. Kendi doğrularını müdafaaya çalışır. İnatçı şahıslar bu yüzden maalesef, yeniliğe de kapalıdırlar” açıklamalarında bulundu.  

“Kişilerde inatçılığın ortaya çıkmasındaki en büyük etkenin aile ortamı olduğunu görüyoruz. Baskıcı, otoriter, totaliter, ‘hep ben’ ortamlarda yetişen çocuklar, özerklik hisleri da varsa inatçılıkla kendi varlıklarını devam ettirmek isterler. Kimi çocuklar teslim olurlar. Hatta bazen pasif agresiftirler, ‘peki peki’ derler. Kimi beşerler vardır, muamele çok yeterli lakin hareket sıfırdır. Yani yüzüne karşı her şeye ‘evet evet’ derler. Bu bireyler de pasif inatçıdır ve daha tehlikelidirler. Faal inatçılar dürüsttür karşı çıkarlar, itiraz ederler, fikirlerini savunurlar. Fakat pasif inatçılar âlâ davranır lakin daha sonra kendi bildiğini okurlar. Mesela anne çocuğa ‘ders çalış’ der. Çocuk ‘tabi anneciğim çalışacağım’ der lakin çalışmaz. Hatta annesini sinirlendirir, zevk alır bundan.” – Prof. Dr. Nevzat Tarhan

İNATÇI ŞAHISLARLA NASIL İRTİBAT KURULUR?

Genellikle inatçılıkta, bir şeyi birisine kabul ettirmede ‘güç, otorite, idare bende’ üzere insanı domine etme dileği olduğunu söyleyen Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “O isteğe karşı, ‘ben onaylamıyorum lakin senin hatırın, ısrarın için katlanıyorum bunu bilesin’ dendiğin vakit karşı taraf bu durumda ‘bana kıymet veriyor’ der. Duygusal inatçılık kalkar. Sözel inatçılık devam etse bile şayet âlâ niyetliyse içinden ‘haksızlık yapıyorum’ der. Karşı tarafı anlayabilmek, onun penceresinden olaya bakabilmek, empatik bakış inatçılığı en hoş tahlilidir. Kişi inatçılık yapmadan, yanlışları söylüyorsa bu ‘ben seni anlamaya çalışıyorum’ demektir. ‘Niye bu türlü yapıyorsun’ üzere ‘sen’ lisanı ile konuşursan inatçılık artar, ‘ben’ lisanı ile konuşmak gerekir. İnatçılık bilhassa duygusal boyutu gizler. Mesela, konuta gittiniz mesken darmadağınık. Bu durumda ‘ne bu konutun hali, bütün gün dışarda canım çıktı aslında, meskene geldim ortalık darmadağınık’ dersiniz. Bu da eşe karşı suçlayıcı ve yargılayıcı konuşmaktır. Yargılayıcı ve suçlayıcı konuşma karşı tarafta savunma duygusu yaratır. ‘Ben’ lisanı ile ‘ben konuta geldiğimde mesken dağınık olduğu vakit kendimi çok berbat hissediyorum’ biçiminde kendi hislerini söylese karşı tarafta savunma duygusu yerine yardım etme, anlamaya çalışma duygusu uyanır. Bu nedenle sen lisanı ile suçlayıcı, yargılayıcı konuşmak inatçılığı besler” yorumunu yaptı.