Ankyra Açık Hava Tiyatrosu: Roma’nın Ankara’ya armağanı

Ozan Demircioğlu | [email protected] – Ankara, kendine mahsus lisanı ve samimiyeti ile anılan bir Cumhuriyet kentidir. Cumhuriyet’in kıymetli kurumlarına mesken sahipliği yapan başşehir, tarih sahnesinde rol almış birçok uygarlığın mirasını da günümüze taşımıştır. Yaklaşık 3000 yıllık bir tarihi olan Ankara, kaleden Roma Hamamı’na, Julianus Sütunu’ndan Ankyra Açık Hava Tiyatrosu’na, Anıtkabir’den Cumhuriyet mimarisinin kıymetli örneklerine, birçok tarihi ve kültürel yapıya konut sahipliği yapıyor. Ankara Tunç Çağı’ndan itibaren yerleşim yeri olmuş, bazen imparatorlukların tatil yeri bazen de tıpkı bugün olduğu üzere idare merkezi olarak kullanılmıştır. Kent bugünkü yapısını farklı uygarlıklara ve değişen idarelere borçludur.

Galatların önemi

Şehrin “Ankyra” ismini Galatlardan (Galyalılar) aldığı biliniyor. “Yol kesen” manasındaki bu ismin, kente Anadolu’nun göbeğinde olması nedeniyle verildiği düşünülüyor. Tarih içinde pek çok topluluğa nazaran ismi az anılan Kelt kökenli bir halk olan Galatların, Ankara için ehemmiyeti çok büyüktür. Kentin simgesi haline gelen Ankara Kalesi de o devirlerde yapılmıştır. Kent, Galatların akabinde Romalıların hâkimiyetine girmiştir. Romalı Kumandan Vulso, Ankara’yı Galatlardan almış ve bugün kentin değerli simgeleri olan yapıları Ankara’ya kazandırmıştır. Kentte hâlâ varlığını sürdüren Roma yapılarından en kıymetlisi, onarım çalışmalarında sona gelinen Ankyra Roma Açık Hava Tiyatrosu’dur.

2000 yıllık

Roma’nın Ankara’ya en kıymetli armağanı olarak görülebilecek Ankyra Açık Hava Tiyatrosu, Altındağ ilçesinin Ulus semtinde, Hisar Caddesi ile Pınar Sokak ortasında yer alıyor. Tiyatro yaklaşık 2000 yıl öncesine tarihlendirilirken, Roma Hamamı’ndaki bir yazıtta da tiyatrodan bahsedildiği bilgisine ulaşılmıştır. Tiyatronun yeri, 19. yüzyılın birinci yarısında İngiliz gezgin W. J. Hamilton tarafından belirlenmiştir. Sonrasında G. Perrot ve E. Guillaume de etrafta bulunan taş bloklar nedeniyle burada bir tiyatro olabileceğine işaret etmiştir. 1982 yılından 1986 yılına kadar Ankara Üniversitesi Lisan ve Tarih Coğrafya Fakültesi Klasik Arkeoloji Anabilim Kısmı öğretim üyelerinin bilimsel katkısı ve Anadolu Medeniyetleri Müzesi uzmanları ile gerçekleştirilen kazılarla yapı gün yüzüne çıkarılmıştır. 17 dönümlük bir arazi üzerine inşa edilmiş olan yapının “cavea”sı (oturma yeri) zirvede yamaca inşa edilmiştir. Klasik Roma tiyatro geleneğinden bu özelliği ile ayrılır. Prof. Dr. Musa Kadıoğlu hocamız, yapının ortaya çıkışını şöyle lisana getirmektedir: “1982 yılından itibaren her yıl aşağı üst üç ay süren dört periyot sonucunda tiyatronun dış yeri, orkestraya geçişi sağlayan tonozlu iki kısmı ile doğu ‘parodos’un (sahneye girişi sağlayan dar geçit) tümü, orkestra (oyun yeri), ‘cavea’nın ikinci ‘diazoma’ya (oturma kısmını yatay olarak ayıran yollar) kadar olan büyük bir kısmı, batı parodosun yola kadar olan kısmı, proskenenin (ön sahne) tümü, skene (sahne) yapısının yol altında kalan dış kuzey duvarı yüzü dışında tamamı temizlenerek açılmış, büyük mimari blok nesneleri orkestradan çıkartılarak öğretmenler meskeni gerisine istiflenmiş ve böylelikle tiyatronun durumu anlaşılabilir hale gelmiştir.”

Kadıoğlu, tiyatrodaki yapılaşma faaliyetlerinin olasılıkla M.S. 5-6. yüzyıla kadar devam ettiğini belirterek, yapının tiyatro fonksiyonunu yitirse de M.S. 6. yüzyıla kadar kullanılmış olduğunu kıymetlendirir.

Restorasyon faaliyeti

1986 yılından 2009 yılına kadar aralıklı vakitlerle paklık çalışması dışında rastgele bir süreç yapılmamıştır. 2009 yılından 2020 yılına kadar yapıda çeşitli çalışmalar yürütülmüş, bu çalışmalar vakit zaman farklı nedenlerle durdurulmuştur. Yapıda 2020 yılında onarım sürecine başlanmıştır. Bu kapsamda cavea, proskene ve orkestra kısımlarının aslına uygun olarak restore edilmesi için çalışmalar yürütülmüştür. Yaklaşık 5000 kişilik oturma kapasitesine sahip olan tiyatronun bir kısmı yolun altında kaldığı için onarım süreci yapının 1500 kişilik kısmında devam ediyor. Süreci, Kültür ve Turizm Bakanlığı kontrolü ve denetiminde, Ankara Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Tabiat Dairesi Başkanlığı ile Müze A.Ş. yürütüyor. Müze A.Ş. Proje Müdürü Sanem Yalım tarafından aktarılan bilgiye nazaran onarım süreci Venedik Tüzüğü temel alarak gerçekleştiriliyor. Onarımın bu yıl Cumhuriyet’in 100. yılında tamamlanarak, tiyatronun açılışının 29 Ekim 2023’te yapılması planlanmaktadır. Roma Tiyatrosu’nun bulunduğu alan ve etrafı bir arkeopark olarak kurgulanıyor. Bu süreç ulusal ve milletlerarası alanda kültürel etkileşimin sağlanmasını da beraberinde getirecektir. Tiyatro ve etrafındaki çalışmalar esnasında ortaya çıkan tarihi eserler de Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde sergilenmektedir. Kentte tiyatronun yanı sıra dünyanın en büyük hamamlarından biri olan Roma Hamamı ile Roma Yolu, Julianus Sütunu, Ankara Kalesi üzere yapıların bulunması Ankara Büyükşehir Belediyesi ve Roma Belediyesi ortasında bir “kardeş şehir“ muahedesi yapılmasını da gündeme getirmiştir. Şimdi bu manada resmi açıklama olmasa da Eski İtalyan Büyükelçisi Carlo Marsili, bu mevzuyu yıllar evvelce lisana getirmiştir. Ankara, kültürel alanda zenginleşmeye açık olsa da maalesef hala tam manasıyla verimli bir süreç yaratılamamıştır. Umuyorum ki Antik Tiyatro üzere tarihi ve kültürel yapıların korunması ve onarım faaliyetleri ile başşehrin bu özelliği de ön plana çıkacaktır.